Brancusi, Rosso, Man Ray - Framing Sculpture
until May 11 2014
Man Ray, Noire et blanche (Black and white), 1926, Black and white photographic print. © Man Ray Trust / ADAGP - PICTORIGHT / Telimage - 2013
.jpg "Man Ray, L'Énigme d'Isidore Ducasse,1920(1975), 47.5 x 59 cm. Courtesy Fondazione Marconi, Milan. © Man Ray Trust / ADAGP, c/o Pictoright Amsterdam 2013.")
.jpg "Man Ray, L'Énigme d'Isidore Ducasse (The Riddle of Isidore Ducasse),1920(1971). Collection Museum Boijmans Van Beuningen. © Man Ray Trust / ADAGP, c/o Pictoright Amsterdam 2013.")
The work of three of the most influential artists of the twentieth century is currently on view in Museum Boijmans Van Beuningen: Constantin Brancusi (1876-1957), Medardo Rosso (1858-1928) and Man Ray (1890-1976). Masterpieces will be flown in from top collections all over the world, including the Centre Pompidou in Paris and the Museum of Modern Art in New York. They include iconic sculptures never shown in the Netherlands, such as Brancusi’s ‘Princesse X’ (1915-16) and ‘Colonne sans fin’ (1918). Brancusi, Rosso and Man Ray all used photography in an innovative way in their work. A group of forty sculptures and more than sixty photographs that the artists took of their sculptures afford a unique insight into their artistic practice.
Three pioneers of modern sculpture
Rosso, Brancusi and Man Ray were decisive for the development of modern sculpture. Together with Auguste Rodin (1840-1917), Medardo Rosso is seen as the artist who introduced the Impressionist style to sculpture. Brancusi is known as the founder of modern sculpture with his highly abstracted forms in polished bronze and marble. Man Ray, who is best known as a photographer and painter, played an important role in Dada and Surrealism. He combined everyday items to create new objects, comparable to the ‘readymades’ of Marcel Duchamp (1887-1968). He also developed his own photographic technique, which he called ‘rayography’.
Framing sculpture
After 1900 technical developments made photography easier and more affordable and therefore accessible to more people. At the beginning of the twentieth century, artists increasingly sought a new language of forms in photography. Brancusi, Rosso and Man Ray employed photography not so much as a means of recording their work as a way of making clear how observers should view and interpret their works. They used experimental techniques such as overexposure, innovative camera angles and blurring the foreground or background. Brancusi, for example, photographed his works in direct sunlight so that the polished bronze flashes dramatically in the photographs. He would not allow anyone else to photograph his sculptures so that the representation of his work remained entirely in his own hands. Rosso manipulated his photographic prints by re-photographing them, cutting and writing on them. While Man Ray embraced a more versatile approach, he explored a cameraless photography technique by placing objects directly onto the phographic paper. The exhibition shows how even at the beginning of the twentieth century these three artists were preoccupied, each in his own way, with themes of representation and manipulation: themes that are considered very contemporary.
Parisian avant-garde
The rare confrontation of these three artists in a single exhibition reveals unexpected similarities in their experimental and groundbreaking approach. Although none of them was French, they each lived and worked in Paris for an important part of their careers. Man Ray helped Brancusi to create a darkroom in his studio, where he could develop his photographs, but did not rate Brancusi’s photographs highly, although he greatly admired his sculptures. There is a clear similarity between the pose of famous model Kiki de Montparnasse in Man Ray’s photo ‘Noire et blanche’ (1926) and Brancusi’s sculpture ‘Muse Endormie’ (1910), which was in turn influenced by a Rosso’s ‘Enfant malade’ (1893-95).
Monumenten voor het moment
Museum Boijmans brengt op de expositie ‘Framing Sculpture’ het werk van drie grootheden bijeen: Brancusi, Rosso en Man Ray. Alledrie waren naast kunstenaar ook fotograaf.
Zouden we er alweer genoeg van hebben? Bijna tweehonderd jaar na de uitvinding van de fotografie dreigt die uitvinding aan haar eigen succes ten onder te gaan. Foto’s zijn nog gewoner geworden dan spiegels, het object waar ze in het begin het vaakst meer werden vergeleken. Er zijn te veel foto’s, ze zijn als zand, als sneeuw geworden; een ontelbare hoeveelheid. Je kunt erin stikken. Het enthousiasme uit het begin heeft plaatsgemaakt voor vermoeidheid. In de kunst wordt er soms al helemaal van afgezien. De Duitse kunstenaar Tino Sehgal laat bijvoorbeeld nooit foto’s van zijn werk maken. Hij denkt dat je je zijn werk beter herinnert als je het niet vastlegt. Misschien heeft hij gelijk; onlangs verscheen een onderzoek van een Amerikaanse universiteit dat aantoont dat mensen kunstwerken na een museumbezoek beter onthouden als ze er geen foto van maken. De fotografie, ooit bezongen als geheugensteun, is nu een geheugenhinder.
De Nederlandse kunstenaar Sema Bekirovic maakte een paar jaar geleden een analoge foto van een sneeuwvlokje. Maar deze foto hangt achter een gordijn van zwart fluweel. Want Bekirovic fixeerde de foto niet. Elke keer als je het gordijntje weghaalt, zal de foto verder vervagen. Met dit werk maakt Bekirovic van kijken een daad, een die je niet te vaak kunt herhalen. Kijken wordt uitwissen. Digitaal deed de Franse kunstenaar Philippe Parreno ongeveer hetzelfde. Op zijn overzichtstentoonstelling in het Palais de Tokyo in Parijs kreeg elke bezoeker een dvd met twee films van Parreno erop. Je kon ze maar één keer bekijken: dan wiste de opname zichzelf. En dan is er nog de app Snapchat, die met een mobieltje gemaakte foto’s naar andere mobieltjes stuurt die daarop na een paar seconden verdwijnen. Het hele punt van de app is dat wat was vastgelegd, weer wordt gewist.
Wegwerpartikel
Tegen deze moderne somberte biedt de geschiedenis soelaas. Laten we teruggaan in de tijd, naar de jaren dat de fotografie nog jong en schaars was. Dat kan nu in Museum Boijmans Van Beuningen op de tentoonstelling Framing Sculpture. De drie kunstenaars wier werk er te zien is, zijn allang dood, maar hun werk is springlevend. Niets beklijft zoals kunst; wie het meisje met de parel in de ogen heeft gekeken weet dat. Je kunt het verleden aankijken en het glimlacht terug. Niet toevallig is dat meisje afkomstig uit de tijd van ver voor de fotografie. Dankzij kunst kon je al ver voor Niepce en Daguerre terug in de tijd. Dankzij hun uitvinding kan dat alleen nog veel vaker en veel makkelijker. Zo vaak en zo makkelijk dat er van een overdosis sprake is. Fotografie is een wegwerpartikel geworden. Tussen 1900 en 1930 was dat nog niet zo. Denk eens aan de moeite die het toen koste om een foto te maken; opnemen, ontwikkelen, afdrukken, een drietrapsraket die ongeveer net zo lang duurde als een trip naar de maan in 1969.
De drie exposanten in het Boijmans staan niet op de eerste plaats bekend als fotografen. Medardo Rosso en Constantin Brancusi waren beeldhouwers, Man Ray een kunstenaar die voor elk idee het juiste medium zocht. In Boijmans heeft elke kunstenaar zijn eigen zaal gekregen. Het zijn kleine, fijne presentaties van kunstenaars die hier niet vaak getoond kunnen worden: van Brancusi en Man Ray waren de laatste grote tentoonstellingen in de jaren zeventig van de vorige eeuw, van de onbekendere Medardo Rosso is de laatste expositie meer dan honderd jaar geleden. Alleen hun sculpturen zijn al een bezoek aan het Boijmans al waard: de ingesnoerde torso van Man Ray, de volmaakte vluchten van Brancusi, de bronzen knoesten van Rosso, gaat dat zien! Maar alle drie waren ze ook fotograaf, en dat is waar het op deze tentoonstelling om draait.
In het begin van de fotografie werd het mechanisch procedé van het maken van een foto vaak vergeleken met een afgietsel in was. Zoals een foto geen schilderij was, zo was een afgietsel geen beeldhouwwerk. Er was geen kunst aan. Dat standpunt is lang geleden verlaten: ook foto’s en afgietsels kunnen kunst zijn. Ray, Rosso en Brancusi hebben bijgedragen aan het verruimen van de grenzen van wat als kunst geldt, zowel in de beeldhouwkunst als in de fotografie. Maar Framing Sculpture is meer dan een historische tentoonstelling van drie kunstenaars die zich toevallig alle drie met sculptuur en fotografie hebben beziggehouden.
Exponentiële groei
De ambitie van de curatoren, Francesco Stocchi en Pieter van der Coelen, gaat gelukkig verder. Ze presenteren de kunstenaars als voorlopers, die al vroeg de kracht van het fotografische beeld ontdekten. In de catalogus schrijven zij: „Framing Sculpture [...] raakt aan een actuele kwestie: de transformatie van de werkelijkheid door het beeld. Na de uitvinding van de fotografie werd het fysieke object in toenemende mate afhankelijk van zijn eigen afbeelding. De exponentiële groei van het aantal beelden leidde bovendien tot een nieuwe, indirecte vorm van visuele ervaring.”
Aan die ervaring draagt de tentoonstelling zelf bij: naast elke zaal in Boijmans is een studio waar bezoekers à la Man Ray, Brancusi en Rosso zelf een foto kunnen maken, die ze vervolgens via sociale media kunnen delen. Je kunt met piepschuimen elementen beelden van Brancusi opstellen, een ‘Rayografie’ maken of foto’s virtueel beschilderen. Die studio’s nemen in het museum bijna evenveel ruimte in als de tentoonstellingszalen.
Van de drie geëxposeerde kunstenaars is, verrassend, de oudste als voorloper het interessantst. Medardo Rosso stopte in 1906 met beeldhouwen. Vanaf toen maakte hij alleen nog foto’s van zijn eigen werk. Die foto’s beschilderde en bekraste hij, drukte hij op gekleurd papier af en hij maakte er collages mee. Rosso lijkt niet alleen een voorloper van hordes kunstenaars die foto’s zijn gaan manipuleren, hij lijkt in zijn eentje ook een fenomeen als instagram, de app waarbij foto’s door filters gehaald kunnen worden, voor te zijn geweest.
Maar als beeldhouwer is Rosso nog indrukwekkender. Zijn beelden zien er op het eerste gezicht vaak uit als een soort bronzen knoedels. Je ziet in het brons nog de duim in de klei. Soms doemt pas na het lezen van de titel de voorstelling op, een kind dat de borst krijgt, een jongensgezicht, mensen in een bus. Rosso wordt als beeldhouwer tot het impressionisme gerekend. Hij wilde vastleggen wat alleen vluchtig kan worden waargenomen, bijvoorbeeld een jongen die hij op een feestje achter een vitrage had zien staan, een motief dat hem zijn leven lang heeft beziggehouden. Rosso behandelde zijn sculpturen als schilderijen, je moest er niet omheen lopen maar ze vanaf een bepaald punt en in een bepaald licht zien. Juist de tegenstelling tussen materiaal en streven, tussen soliditeit en vluchtigheid geeft zijn werk een ontroerende spanning. Kunstwerken zijn vaak het best als erin geprobeerd wordt het medium waarin ze gemaakt zijn te ontstijgen; als ze iets proberen wat niet kan.
Net als de schilderende impressionisten probeerde Rosso vaak het moderne Parijse stadsleven vast te leggen. Over het beeld Femme a la voilette (1895) zei hij: „Ik heb geprobeerd een indruk van de Boulevard te reproduceren, een flits van het uiterlijk van een vrouw [...] een vrouw vastgelegd precies zoals ik haar had gezien. Dat is mijn opvatting van kunst, die ook gedefinieerd kan worden, in de woorden van de dichter, als ‘een monument voor het moment’.”
Monumenten voor momenten, zo zou je ook de fotografie kunnen definiëren, zeker als de sluitertijden nog maar een seconde of zelfs een fractie daarvan duren. Een schitterende definitie, die helaas door de werkelijkheid is ingehaald. In het heden worden voor elk moment meerdere monumenten opgericht. Inflatie. Foto’s zijn geen monumenten meer maar gewoon momenten, niet vereerd maar slechts verdubbeld, wel genomen maar niet bekeken, wel genomen maar niet eens onthouden.
Niet alleen het kunstwerk, maar ook de werkelijkheid is haar aura kwijt, om op de valreep nog even Walter Benjamin erbij te halen. Tino Sehgals werk blijft je beter bij omdat je het niet mag vastleggen, het sneeuwvlokje van Sema Bekirovic maakt van een foto een verboden vrucht, de films van Philippe Parreno bekijk ik gulziger als ik weet dat ik ze niet nog een keer kan zien.
Hoog in de Pyreneeën maakte de Duitse kunstenaar Wolfgang Laib een paar jaar geleden een kunstwerk, De kamer van zekerheden. Het is verborgen in een grot. Je kunt er alleen komen na een lange klim. Er bestaan foto’s van, een heel boek waarin Laib zelf met een camera dit werk heeft vastgelegd. Ik wil ze niet zien. Ik wil erheen.
