5.000 fotoboeken naar Bijzondere Collecties

DONDERDAG 31 JULI 2014

De afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam is in het bezit gekomen van een collectie van 5.000 historische fotoboeken. De verzameling is in ruim dertig jaar bijeengebracht door de Amsterdamse collectioneur Frans van der Molen. „De collectie biedt een artistieke staalkaart van het Nederlandse fotoboek vanaf 1935 tot op heden”, aldus Van der Molen.

De verzameling geeft een gedetailleerd overzicht van zowel de Nederlandse fotografie als de grafische vormgeving van het Nederlandse fotoboek. Vermaarde fotografen als Cas Oorthuys, Ed van der Elsken, Erwin Olaf, Rineke Dijkstra en Willem Diepraam behoren tot de verzameling.

De verzameling-Van der Molen verwierf in de loop van de tijd grote bekendheid, juist bij fotografen. Zij schonken zelf hun fotoboeken aan de verzamelaar en waren bereid hun boeken te signeren.

De collectie is getaxeerd op circa 175.000 euro. Het grootste deel van de verzameling wordt geschonken, een kleiner deel verworven met steun van het Walter Frankvoort Fonds en het Universiteitsfonds.

In zijn verzameling heeft Van der Molen volledigheid nagestreefd: „Een verzameling is pas af als de individuele fotografen met al hun werk zijn vertegenwoordigd. Van Oorthuys bezit ik meer dan zestig fotoboeken, van kleine en in eigen beheer uitgegeven exemplaren tot fotoboeken die destijds, in de jaren vijftig, gedrukt werden in een oplage van meer dan 10.000.” De Bijzondere Collecties hebben Van der Molen de garantie gegeven dat zijn verzameling bijeen zal blijven.

Hoofdconservator Garrelt Verhoeven is verheugd over de verwerving: „Het was een missing link in onze collectie, waarin we veel aandacht hebben voor het geïllustreerde boek en voor grafische vormgeving. Dit is een cruciale aanwinst, omdat het niet alleen om topboeken gaat, maar om álle Nederlandse fotoboeken. Wij hadden al wel fotoboeken, maar niet zo compleet en niet in zo’n uitstekende staat.” De collectie zal in de toekomst worden aangevuld.

Uit NRC Handelsblad van donderdag 31 juli 2014, 324 woorden (leestijd ongeveer 1'18)

Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

Grote verzameling Nederlandse fotoboeken naar Bijzondere Collecties UvA

29 juli 2014

De Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam hebben een omvangrijke verzameling fotoboeken verworven. Het betreft ruim vijfduizend vooral Nederlandse uitgaven van circa 1935 tot nu. De verzameling is bijeengebracht door de Amsterdamse collectioneur Frans van der Molen.

De verzameling biedt een gedetailleerd overzicht van zowel de Nederlandse fotografie als de grafische vormgeving van Nederlandse fotoboeken. Vermaarde fotografen als Cas Oorthuys, Ed van der Elsken, Sanne Sannes, Erwin Olaf en Rineke Dijkstra zijn prominent in de verzameling aanwezig, naast werk van minder bekende fotografen. Het geheel schetst een breed beeld van Nederland en de Nederlandse samenleving in de laatste tachtig jaar.

Collectioneur Frans van der Molen bouwde zijn waardevolle verzameling in dertig jaar met grote zorg op. Een groot deel ervan is door hem aan de Bijzondere Collecties geschonken. Verwerving van het resterende deel is mogelijk gemaakt door substantiële bijdragen van het Walter Frankvoort Fonds voor het Nederlandse Fotoboek en het Amsterdams Universiteitsfonds. De nu verworven verzameling zal worden aangeduid als de Collectie Frankvoort / Van der Molen voor de Geschiedenis van het Nederlandse Fotoboek.

Rineke Dĳkstra & Jacob Molenhuis, Stofgoud, 1995

Het Walter Frankvoort Fonds voor het Nederlandse Fotoboek beoogt de Bijzondere Collecties van de UvA te ondersteunen bij het verwerven, onderhouden en toegankelijk maken van een collectie Nederlandse fotoboeken. Als sprekende voorbeelden van ‘Dutch design’ in de grafische vormgeving maar ook als spiegel van maatschappelijke ontwikkelingen passen deze fotoboeken bij uitstek binnen het verzamelbeleid van de Bijzondere Collecties. Ze vormen een bron met grote attentiewaarde voor onderwijs en onderzoek.

Fotoboeken vormen een genre op zich. De ontwerper en fotograaf Ralph Prins gaf in 1969 de volgende omschrijving: ‘Een fotoboek is een autonome kunstuiting, vergelijkbaar met een schilderij, beeldhouwwerk, theatervoorstelling, film etc. De foto’s verliezen hun eigen “an sich” fotokarakter en worden in drukinkt vertaalde onderdelen van een dramatisch gebeuren dat boek heet.’ In een goed geproduceerd fotoboek benaderen de reproducties overigens de technische kwaliteit van originele fotoafdrukken.

Fotoboeken zijn tegenwoordig collector’s items, waarvoor hoge prijzen worden betaald. Nederlandse fotoboeken zijn geliefd vanwege hun superieure vormgeving. Als een vernieuwer van het genre geldt de grafisch ontwerper Jurriaan Schrofer, wiens archief bij de Bijzondere Collecties berust. Samen met Ed van der Elsken en anderen zette hij het fotoboek als ‘teamproduct’ op de kaart.

Hans Aarsman, Aarsman’s Amsterdam, 1993

Gepubliceerd door Bijzondere Collecties UvA

Actueel | 22 november 2012 | Door: Rogier Fokke en Bert Verhoeff

Collectie van 5000 Nederlandse fotoboeken te koop

Misschien de grootste privé-collectie van ruim vijfduizend fotoboeken van Nederlandse fotografen wordt te koop aangeboden. De muren in het huis van verzamelaar Frans van der Molen zijn op. Na ruim dertig jaar zet hij een punt achter zijn zoektocht in antiquariaten, op internet, op boekenmarkten en in boekwinkels.

In het ruime appartement van Frans van der Molen (74) in Amsterdam-Zuid zijn alle muren behalve van de slaapkamer bedekt met meer dan vijfduizend boeken van Nederlandse fotografen. Hij is al zo’n dertig jaar verslaafd aan verzamelen.

Aanvankelijk kocht Jos van der Molen de fotoboeken. Zij volgde lang geleden een cursus fotografie in de voormalige galerie F32 aan de Prinsengracht in Amsterdam. Samen bezochten ze de toenmalige Canon-galerie aan de Leidsestraat en boekhandel De Verbeelding in de Utrechtsestraat, in die tijd een trefpunt voor fotografen en fotoboekenliefhebbers. Op beide locaties werd op geregelde tijd uitverkoop gehouden. “We studeerden nog en hadden weinig geld, dus moesten we wel in de uitverkoop onze fotoboeken aanschaffen. Zo bespaarden we al gauw twee tientjes – toen nog guldens – op een boek.”, zegt Jos van der Molen. Geleidelijk kwam de interesse te liggen bij de Nederlandse fotografie. Na verloop van tijd besefte Frans van der Molen dat zijn boekenkast een verzameling werd. De reden van de nieuwe oriëntatie was ook pragmatisch: de echte verzamelaar streeft naar een complete collectie en het is onmogelijk om wereldwijd alle fotoboeken te verzamelen. Tien jaar geleden verkocht het echtpaar alles van de buitenlandse fotografen.

“Ik zag dat de Nederlandse fotografie zeker niet onderdeed voor de grote internationale fotografen. Niet dat ik er veel van wist, we kenden de fotografen die voor de krant werkten en we hadden een abonnement op Avenue, dat mooie katernen publiceerde met foto’s van Ed van der Elsken, van Eddy Posthuma de Boer.”

Frans van der Molen ging op zoek naar publicaties van deze fotografen. Vooral de boeken van Ed van der Elsken vond hij prachtig en samen met zijn vrouw Jos speurden ze boekenmarkten, antiquariaten en boekhandels af. Hij staat tijdens het gesprek een paar keer op en komt terug met een fotoboek.

“Het eerste boek wat ik kocht? Ach, ik weet het echt niet meer maar dit boek, Sweet life van Ed van der Elsken, is wel een van de eerste exemplaren dat ik heb aangeschaft.” De strooptochten op de boekenmarkten in Deventer, Dordrecht en Bredevoort werden gezellige uitstapjes. Nu koopt hij vooral via internet.

“De gein is dat je probeert iets te krijgen waar je moeilijk aankomt. En, ik heb de drang van de verzamelaar: ik wil alles hebben wat ooit verschenen is.’

Zo kocht hij na lang zoeken het eerste boek van Rob Hornstra Communism and cowgirls. “Goh, dat je dat hebt,” zei Rob toen hij hem zijn boeken liet signeren, “ik heb ze alleen maar uitgedeeld aan familie en vrienden.”

Volgens Frans van der Molen zijn fotografen ontzettend sociale mensen. “Er zijn hier tientallen fotografen over de vloer geweest om hun boeken te signeren. Ze vinden het leuk als je hen compleet hebt en belangstelling voor hun werk hebt. Ze willen graag vertellen.”

Hoewel geld nooit de drijfveer is geweest voor zijn verzameldrift zijn een aantal boeken uit zijn collectie flink in prijs gestegen.

In de jaren negentig kocht hij Paris Mortel van Johan van der Keuken voor een paar honderd gulden. Het boek doet nu minstens tweeduizend euro.

Hij heeft de eerste drukken van Sanne Sannes, Koen Wessing, Ed van der Elsken. Allemaal zeshonderd, zevenhonderd euro waard. En wat te denken van Beaches van Rineke Dijkstra, ooit aangeschaft voor FL 79,00. Leg nu maar twaalfhonderd euro neer.

Een zekere trots maakt zich van hem meester en zeker als we naar de krenten in de pap vragen. De eerste uitgave Chili september 1973van Koen Wessing, nog gedrukt op krantenpapier, is hem dierbaar. De boeken van architectuurfotograaf Iwan Baan (in de wereld van de architectuurfotografie is Baan een rockster, schreef de New York Times) en Angele Etoundi Essamba blijven hem boeien.

Maar toch, hij merkt bij zichzelf een verminderd enthousiasme.

Als hij hoort over de waardevermeerdering van een niet aangeschaft boek dan gaat het wringen. De uitgave van Christien Meindertsma Checked Baggage, een droge registratie van in beslag genomen voorwerpen op Schiphol, kocht hij niet. Tot zijn verbazing kan je er nu honderden euro voor krijgen.

Hij vond op internet een bedrijfsfotoboek over de Jong & van Dam van Ed van der Elsken. Het moest €350,00 kosten. Toen hij tot aankoop wilde overgaan was de prijs opgedreven naar €650,00.

Maar de belangrijkste reden om te stoppen met verzamelen is de eeuwige frustratie van de verzamelaar. Die complete collectie krijg je toch nooit. De fotoboeken blijven maar gemaakt worden. “En bijna elke dag ligt er wel een nieuw boek op de mat”, zegt zijn vrouw Jos. Horen we een licht verwijt in haar stem? Ze moeten nu gaan stapelen en stouwen. Keurig op naam en alfabet in de kast zetten gaat niet meer.

Van der Molen heeft een taxateur gevraagd om zijn collectie te waarderen, maar wat de uitkomst is blijft in nevelen gehuld. Hij vind het niet verstandig om een bedrag te noemen. Het liefst zou hij zijn collectie in een keer van de hand doen maar er zijn weinig potentiële kopers en de mogelijke gegadigden, zoals instituten of bibliotheken hebben te weinig geld om een dergelijke aankoop te doen. En dan staat zijn vrouw op, loopt naar een van de boekenkasten en legt het boek It happened on a clear day van Laura Samson op tafel. “Nee, dit boek verkopen we nooit. Moet je zien, ze zet de weerspiegeling in autoruiten om in droombeelden. Dat gaat dus nooit weg. Dit is uniek. Het is trouwens een van onze duurste boeken.” Voor Frans van der Molen is het collectioneren de belangrijkste motivatie geweest maar wat er ook gebeurt, desnoods worden via een veiling alle boeken los verkocht, maar of hij de boeken van Iwan Baan verkoopt, weet hij nog niet.

- door Rogier Fokke en Bert Verhoeff