Modern times
29 oktober 2014 07:30 | Vrij Nederland in De Verhalen door Jhim Lamoree
MIDDEN TWINTIGSTE EEUW NESTELDEN fotografen die snapshots maakten zich in het bestaande fotografische palet. Ze betrapten de poëzie van het moderne leven en de moderne verhoudingen.
JE KON HET VOELEN EN ZIEN. Er was iets aan de hand, er ging iets gebeuren. Rokken werden korter, haren werden langer. Hoeden verdwenen uit het straatbeeld. Nozems werden hippies. Kinderen gingen hun vader en moeder Derk en Ella noemen. U en Zijne Excellentie raakten in onbruik.
Welkom in de jaren zestig. Het tijdperk schudde ingesleten maatschappelijke verhoudingen en artistieke conventies op. ‘The Times They are a-Changin’ (
Sign “☮” the Times Medium with a Mission the Protest Set Photography
) zong Bob Dylan in 1964.De belangrijkste verschuiving in de fotografie van de jaren zestig spiegelt de waardering voor het informele en onconventionele in die tijd. De selectie die Vrij Nederland maakte uit de omvangrijke collectie van het Rijksmuseum laat zien wat er aan de hand was. In het bestaande fotografische palet nestelde zich de fotograaf als flaneur die snapshots maakte, decennialang het domein van de amateurfotograaf en om die reden niet al te serieus genomen. De flanerende fotograaf betrapte de poëzie van het moderne leven en de moderne verhoudingen met een scherp oog voor het alledaagse detail, argeloos, persoonlijk, intuïtief, intiem en technisch vaak verre van perfect. Zowel de zon- als de schaduwzijde van de wereld werd in beeld gebracht. Het resultaat was niet zozeer een foto die bewust was genomen, maar een moment dat in herinnering werd gebracht. Het vluchtige werd betekenisvol.
MOMENT OM NOOIT TE VERGETEN
Wat niet wil zeggen dat de fotograaf als flaneur een fenomeen is dat zich beperkt tot de jaren zestig. Belangrijke pioniers komen aan bod in Modern Times, de tentoonstelling en gelijknamige publicatie bij de presentatie van de fotocollectie van het Rijksmuseum. George Hendrik Breitner schuimde gewapend met zijn camera door de straten van Amsterdam, Jacques Henri Lartigue fotografeerde zijn familie en vrienden, de raceauto’s die tijdens de Grand Prix langs zijn camera scheurden en de tennisspelers op Roland Garros. André Kertész en William Klein maakten fotografische liefdesverklaringen van respectievelijk Parijs en New York. Ver of vlak voor de jaren zestig. De fotograaf als flaneur kent een stamboom die in de jaren zestig tot volle bloei komt.
Wat niet wil zeggen dat de fotograaf als flaneur een fenomeen is dat zich beperkt tot de jaren zestig. Belangrijke pioniers komen aan bod in Modern Times, de tentoonstelling en gelijknamige publicatie bij de presentatie van de fotocollectie van het Rijksmuseum. George Hendrik Breitner schuimde gewapend met zijn camera door de straten van Amsterdam, Jacques Henri Lartigue fotografeerde zijn familie en vrienden, de raceauto’s die tijdens de Grand Prix langs zijn camera scheurden en de tennisspelers op Roland Garros. André Kertész en William Klein maakten fotografische liefdesverklaringen van respectievelijk Parijs en New York. Ver of vlak voor de jaren zestig. De fotograaf als flaneur kent een stamboom die in de jaren zestig tot volle bloei komt.
Een perfect voorbeeld van die anti-esthetische aanpak is de foto die William Klein halverwege de jaren vijftig maakte van de mensen voor Macy’s, de Bijenkorf van New York. Ongedwongen, levendig en zeer herkenbaar legt hij het va et vien op de stoep voor Macy’s vast. Cropped not framed – aangesneden in plaats van omlijst. In zwart-wit – het taboe op al te realistische kleuren zou pas in de jaren zeventig worden geslecht. Rechts op de foto wandelen willekeurige passanten, in het midden staan drie dames met elkaar te praten. Aan het ernstige gezicht van de middelste vrouw valt op te maken dat ze elkaar iets te vertellen hebben. Links op de voorgrond van de foto het beeldvullende hoofd van een meisje met haar omfloerste, puberale blik. Het arme schaap moet nodig naar een dermatoloog. Het leven op straat betrapt.
De camera die Johan van der Keuken richtte op zijn vriendinnen, de zusjes en Georgette en Yvonne Apol, is niet alleen een oog dat registreert, maar vooral ook een hand die streelt. Die foto geeft je het gevoel de meisjes beter te leren kennen. De zusjes Apol stonden model voor Van der Keukens fotoboek Achter Glas, dat in 1957 werd gepubliceerd. In 1960 trouwde Van der Keuken met Yvonne.
De foto van een jong meisje door Ed van der Elsken, doet denken aan de manier waarop Edgar Degas zijn danseressen bespiedde. Die foto sluit je in je hart, door de mengeling van levensvreugde en schaamte, hilariteit en intimiteit. Van der Elsken maakte niet zozeer een portret, hij betrapte een situatie, een moment om nooit te vergeten. Zoals ook Sanne Sannes en Gerard Fieret dat deden in hun ontwapenende vrouwenportretten.
EEN STROOM VAN BEELDEN
Johan van der Keuken, William Klein en Ed van der Elsken waren in de jaren vijftig de pioniers van de snapshot, met invloedrijke fotoboeken waarin het milieu van een metropool of een vriendenkring uit de doeken werden gedaan. Wij zijn 17 (1955) en Achter Glas (1957) van Van der Keuken, Life is Good and Good for You in New York(1956) van Klein en Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés (1956) van Van der Elsken voeren de impressies van een flaneur op tot de hoogte van een sociaal document. Overtuigend en onvergetelijk. Hun fotoboeken overbruggen de kloof tussen leven en kunst. Met de fakkeldrager van het informele, ‘de jeugd van tegenwoordig’, als belangrijk onderwerp.
Johan van der Keuken, William Klein en Ed van der Elsken waren in de jaren vijftig de pioniers van de snapshot, met invloedrijke fotoboeken waarin het milieu van een metropool of een vriendenkring uit de doeken werden gedaan. Wij zijn 17 (1955) en Achter Glas (1957) van Van der Keuken, Life is Good and Good for You in New York(1956) van Klein en Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés (1956) van Van der Elsken voeren de impressies van een flaneur op tot de hoogte van een sociaal document. Overtuigend en onvergetelijk. Hun fotoboeken overbruggen de kloof tussen leven en kunst. Met de fakkeldrager van het informele, ‘de jeugd van tegenwoordig’, als belangrijk onderwerp.
De fotograaf als flaneur was niet uit op die ene perfecte foto, maar op een stroom van beelden met filmische kwaliteit die het leven in al zijn facetten betrapte. Als onderstroom in de fotografie bestond de methode al veel langer, in de jaren zestig werd zij dominant, om tot nu toe nooit meer helemaal te verdwijnen. Denk allen maar aan de fotografie van Nan Goldin of Martin Parr.
‘Modern Times’, van 1 november 2014 tot en met 11 januari 2015 te zien, is de openingstentoonstelling van de vernieuwde Philipsvleugel van het Rijksmuseum. Het is de eerste grote overzichtstentoonstelling 20ste-eeuwse fotografie uit de eigen collectie van het Rijksmuseum, met zeldzame foto’s van fotografen als Man Ray, Brassaï, W. Eugene Smith, Ed van der Elsken en William Klein. De catalogus ‘Modern Times. Photography in the 20th Century’, geschreven door Mattie Boom en Hans Rooseboom en vormgegeven door Irma Boom, schetst de spectaculaire en ongebreidelde groei van de fotografie in de twintigste eeuw, gebaseerd op meer dan driehonderd topstukken uit de fotocollectie van het Rijksmuseum.
![]()
WILLIAM KLEIN (1928) ‘Big face, front of Macy’s’, New York, 1955–’56, gelatine zilverdruk, 321 x 491 mm
© WILLIAM KLEIN
© WILLIAM KLEIN
© SANNE SANNES
© JOHAN VAN DER KEUKEN
© ED VAN DER ELSKEN/NEDERLANDS FOTOMUSEUM/COURTESY ANNET GELINK GALERY
© GERARD FIERET
© SANNE SANNES/NEDERLANDS FOTOMUSEUM
Preview Philipsvleugel @ Rijksmuseum
Report
zondag 26 oktober 2014
Amsterdam | Terwijl het nog rustig is voor de hoofdingang van het Rijksmuseum melden op 24 oktober 2014 steeds meer leden van de pers zich aan de balie. Een voor een worden zij meegenomen naar een plek in het museum waar nog niemand naar binnen mag. De geur die er hangt doet denken aan die van een nieuwe auto, maar achter deze deuren bevindt zich iets waar menig kunstliefhebber veel liever in stapt: de Philipsvleugel van het Rijksmuseum. Tijdens de renovatie van het hoofdgebouw waren hier de topstukken van de collectie te zien, maar toen deze werken begin dit jaar verhuisden naar het hoofdgebouw was de tijd gekomen om de vleugel te vernieuwen. Het eerste wat te zien is bij binnenkomst is het imposante atrium. Een stralend witte muur tegenover een kolossale stenen muur met daar tussen een lichte ruimte die tot aan de hemel lijkt te reiken. De blik van iedere aanwezige beweegt bewonderend door de ruimte terwijl er een kring ontstaat om de witte spreekstandaard.
Openingswoord
De ogen van Marjolijn Meynen (Hoofd Communicatie & Marketing) stralen terwijl zij iedereen een warm welkom heet en het woord geeft aan museumdirecteur Wim Pijbes. Hij vertelt over de nieuwe vleugel en alles wat daar te zien is, bedankt partners en vertelt enthousiast over de tentoonstellingen en de toekomst. Dit alles doet hij handenwrijvend, een gebaar dat zeker past bij deze bijzondere gebeurtenis. Pijbes: “Er gaat eigenlijk een heel nieuw museum open vandaag.”
Tot slot is er nog het woord aan Mattie Boom (conservator fotografie). Ze vertelt over het samenstellen van de tentoonstelling ‘Modern Times’ en de bijbehorende catalogus. Voor deze tentoonstelling hebben zij uit de eigen collectie van het Rijksmuseum geput, en daarbij gezocht naar werken die de tentoonstelling compleet konden maken. Zo is het werk vanWeston nog vorige week binnen gekomen en opgehangen. Na een daverend applaus is het tijd om de nieuwe vleugel te ontdekken.
![]()
Openingswoord door Wim Pijbes
![]()
Openingswoord door Wim Pijbes (Hoofddirecteur van het Rijksmuseum)
![]()
Openingswoord Marjolijn Meynen (Hoofd Communicatie & Marketing van het Rijksmuseum)
![]()
Openingswoord Mattie Boom (conservator fotografie bij het Rijksmuseum)
Philipsvleugel
Enthousiast beklimmen mensen de trap van de vleugel en verspreiden zich over de tien zalen op de eerste verdieping. Het valt direct op dat de zalen wit en licht zijn, in tegenstelling tot de vaak donkere zalen in het hoofdgebouw. Toeschouwers wandelen nieuwsgierig over de nieuwe houten vloeren over de zalen, en door elke deuropening lokt de volgende zaal alweer om ontdekt te worden. Ook beneden zijn er drie zalen te vinden via een poort in de eerder genoemde stenen muur, een van de vele de unieke bouwelementen die de vleugel bevat. Zo is de muur een gedeelte van het Kasteel van Breda en is er naast de witte trap ook een rijkversierde achttiende-eeuwse trap waarmee men kan afdalen naar de begaande grond. Naast het bewonderen van de nieuwe ruimte en werken is er een klein café en een groot restaurant om te genieten van koffie en culinaire kunsten. Het is niet moeilijk om voor te stellen dat deze vleugel vanaf 1 november veel (vaste) bezoekers zal krijgen.
![]()
George Hoyningen-Huene – La princesse Nathalie Paley habillée en Lucien Lelong et avec un chapeau Maria Guy, 1931
![]()
Trap in atrium
![]()
Bredase muur gezien vanaf eerste verdieping
![]()
Ed van der Elsken, Juliette, Sèvres (1950-1955)
![]()
Edward Weston, Church Door- Hornitos (1940) (dit werk is vorige week nog binnen gekomen)
Modern Times
Op de eerste verdieping van de Philipsvleugel spatten neon gele letters van een witte muur: ‘Modern Times’. Met maar liefst vierhonderd foto’s wordt er teruggekeken op fotografie in de twintigste eeuw. De werken zijn onderverdeeld in zeven thema’s. Zo zijn werken van Ed van der Elsken, Hans Aarsman en Gerard Fieret te zien op de zaal Daily Life. Nathalie Paley prijkt in haar zwart-wit gestreepte jurk aan de muur bij Aesthetics en blijft niemand onaangeraakt door de rauwe foto’s van The Camera at War. De overige thema’s zijn: Experiments and studies, Streetwise, The World Around the Corner en Man-made. Ondanks de gigantische hoeveelheid aan werken en indrukken is er ruimte genoeg in de vleugel voor de werken om te kunnen ‘ademen’. De gekozen thema’s geven overzichtelijke kaders aan om binnen te kijken en zijn in staat de kijker enthousiast te maken over het medium fotografie, iets waar het Rijksmuseum meer in wil investeren.
![]()
Zaaloverzicht
![]()
![]()
Karl Blossfeldt, Karl Nierendorf, Ernst Wasmuth, Plantstudie ( 1928 )
![]()
Eva Besnyö, Nude, Matyasfold, Budapest (1932)
![]()
Vivianne Sassen, Wasi, Liba, Sleep, Song of Time, Almando Fuchsia, Giallo, Cell, Guluntu, Sling, Pasi (2013)
![]()
Zaaloverzicht
![]()
Germaine Krull, Métal (1925-1928)
![]()
Man Ray, Pierre Bost, P. Chambry, Jarach A., Électricité (1931)
![]()
Detail van het gebouw
![]()
Zaaloverzicht met het werk van StephanVanfleteren, Dutch Heads (2008)
![]()
Tijdlijnen fotografen Modern Times
Shylight
Na het verlaten van de zalen met verstilde foto’s is er beweging te zien in het achttiende-eeuwse Rotterdamse trappenhuis. Daar hangt het prachtige werk van Studio Drift. Lonneke Gordijn en Ralph Nauta ontwierpen speciaal voor deze ruimte de Shylight. Deze lichtinstallatie bestaat uit vijf tere lichte bloemen die bijna geluidloos door de ruimte bewegen, terwijl ze bezoekers verrassen met hun schoonheid. Een hypnotiserend werk dat lijkt te leven te midden van de statische figuren op het plafond, en daarmee ook hen een beetje leven in lijkt te blazen. Afdalend via de trap beweegt een van de bloemen langzaam mee naar beneden, en je zou bijna weer omhoog gaan als de bloem daar weer heen verdwijnt.
![]()
Shylight – Studio Drift (2014)
![]()
Poort in Bredase muur met daar achter het werk van Hans van der Meer
![]()
Hans van der Meer
Terwijl sommige mensen in het restaurant een kop thee bestellen lopen anderen alweer naar buiten.
Vanaf zaterdag 1 november kan iedereen terugkeren naar de vleugel, dan is namelijk de opening voor het publiek en de Museumnacht. Deze staat dit jaar geheel in het teken van fotografie, zo kunnen bezoekers onder andere deelnemen aan rondleidingen, is er een workshop fotograferen zoals Rembrandt, geeft The Tintype Studio een kijkje in het proces van belichting tot ontwikkeling. Voor meer informatie: rijksmuseum.nl.
Ondertussen is er buiten een gigantische rij ontstaan voor het museum met mensen die naar binnen willen. De nieuwste vleugel mag voor nu nog even verborgen blijven achter twee houten deuren, maar vanaf volgende week is het nog meer aan te raden om achteraan de rij aan te sluiten.
'Modern Times'
1 november 2014 t/m 11 januari 2015
Rijksmuseum, Amsterdam
www.rijksmuseum.nl
Tekst en afbeeldingen: Gerda van de Glind (stagiaire)
Afbeelding boven: Stephan Vanfleteren, Dutch Heads (2008)
![]()
![]()
![]()
Tot slot is er nog het woord aan Mattie Boom (conservator fotografie). Ze vertelt over het samenstellen van de tentoonstelling ‘Modern Times’ en de bijbehorende catalogus. Voor deze tentoonstelling hebben zij uit de eigen collectie van het Rijksmuseum geput, en daarbij gezocht naar werken die de tentoonstelling compleet konden maken. Zo is het werk vanWeston nog vorige week binnen gekomen en opgehangen. Na een daverend applaus is het tijd om de nieuwe vleugel te ontdekken.
Philipsvleugel
Enthousiast beklimmen mensen de trap van de vleugel en verspreiden zich over de tien zalen op de eerste verdieping. Het valt direct op dat de zalen wit en licht zijn, in tegenstelling tot de vaak donkere zalen in het hoofdgebouw. Toeschouwers wandelen nieuwsgierig over de nieuwe houten vloeren over de zalen, en door elke deuropening lokt de volgende zaal alweer om ontdekt te worden. Ook beneden zijn er drie zalen te vinden via een poort in de eerder genoemde stenen muur, een van de vele de unieke bouwelementen die de vleugel bevat. Zo is de muur een gedeelte van het Kasteel van Breda en is er naast de witte trap ook een rijkversierde achttiende-eeuwse trap waarmee men kan afdalen naar de begaande grond. Naast het bewonderen van de nieuwe ruimte en werken is er een klein café en een groot restaurant om te genieten van koffie en culinaire kunsten. Het is niet moeilijk om voor te stellen dat deze vleugel vanaf 1 november veel (vaste) bezoekers zal krijgen.
Bredase muur gezien vanaf eerste verdieping
Ed van der Elsken, Juliette, Sèvres (1950-1955)
.jpg)
Edward Weston, Church Door- Hornitos (1940) (dit werk is vorige week nog binnen gekomen)
Modern Times
Op de eerste verdieping van de Philipsvleugel spatten neon gele letters van een witte muur: ‘Modern Times’. Met maar liefst vierhonderd foto’s wordt er teruggekeken op fotografie in de twintigste eeuw. De werken zijn onderverdeeld in zeven thema’s. Zo zijn werken van Ed van der Elsken, Hans Aarsman en Gerard Fieret te zien op de zaal Daily Life. Nathalie Paley prijkt in haar zwart-wit gestreepte jurk aan de muur bij Aesthetics en blijft niemand onaangeraakt door de rauwe foto’s van The Camera at War. De overige thema’s zijn: Experiments and studies, Streetwise, The World Around the Corner en Man-made. Ondanks de gigantische hoeveelheid aan werken en indrukken is er ruimte genoeg in de vleugel voor de werken om te kunnen ‘ademen’. De gekozen thema’s geven overzichtelijke kaders aan om binnen te kijken en zijn in staat de kijker enthousiast te maken over het medium fotografie, iets waar het Rijksmuseum meer in wil investeren.
Karl Blossfeldt, Karl Nierendorf, Ernst Wasmuth, Plantstudie ( 1928 )
Eva Besnyö, Nude, Matyasfold, Budapest (1932)
Zaaloverzicht
Germaine Krull, Métal (1925-1928)
Man Ray, Pierre Bost, P. Chambry, Jarach A., Électricité (1931)
Detail van het gebouw
Shylight
Na het verlaten van de zalen met verstilde foto’s is er beweging te zien in het achttiende-eeuwse Rotterdamse trappenhuis. Daar hangt het prachtige werk van Studio Drift. Lonneke Gordijn en Ralph Nauta ontwierpen speciaal voor deze ruimte de Shylight. Deze lichtinstallatie bestaat uit vijf tere lichte bloemen die bijna geluidloos door de ruimte bewegen, terwijl ze bezoekers verrassen met hun schoonheid. Een hypnotiserend werk dat lijkt te leven te midden van de statische figuren op het plafond, en daarmee ook hen een beetje leven in lijkt te blazen. Afdalend via de trap beweegt een van de bloemen langzaam mee naar beneden, en je zou bijna weer omhoog gaan als de bloem daar weer heen verdwijnt.
Shylight – Studio Drift (2014)
Document Nederland
Aangekomen op de begaande grond van de nieuwe vleugel bevindt zich de poort naar het grensgebied van Nederland en België. In deze ruimte hangen de werken van Hans van der Meer. Hij fotografeerde in beide landen rondom de grens en creëerde een tentoonstelling waarin de verschillen, overeenkomsten en eigenschappen van beide volken zichtbaar wordt. Kijkend naar de werken blijft het bijzonder hoe twee landen die zo dicht op elkaar leven, en nog maar zo relatief kort van elkaar gescheiden zijn zulke grote verschillen met zich mee dragen.
Poort in Bredase muur met daar achter het werk van Hans van der Meer
Hans van der Meer
Lakkamer
Op de donkerste zaal van de Philipsvleugel is er geen foto te bekennen. Enkel een kamerscherm, een gigantische vitrine gevuld met tientallen theepotjes, en een nog veel kleiner kamertje met ongelooflijk veel objecten. Deze kamer is ingericht naar de kamer van Prinses Albertine Agnes van Nassau. Deze dame omgaf zich graag met spullen die door Hollandse Schepen werden meegenomen vanuit China. Te midden van haar spullen ontving zij mensen om een van de meest modieuze dingen te doen die men in die tijd kon doen. Kijkend naar de vitrine zou men zomaar kunnen raden wat dat was.
Opening voor het publiek
Terwijl sommige mensen in het restaurant een kop thee bestellen lopen anderen alweer naar buiten.Vanaf zaterdag 1 november kan iedereen terugkeren naar de vleugel, dan is namelijk de opening voor het publiek en de Museumnacht. Deze staat dit jaar geheel in het teken van fotografie, zo kunnen bezoekers onder andere deelnemen aan rondleidingen, is er een workshop fotograferen zoals Rembrandt, geeft The Tintype Studio een kijkje in het proces van belichting tot ontwikkeling. Voor meer informatie: rijksmuseum.nl.
Ondertussen is er buiten een gigantische rij ontstaan voor het museum met mensen die naar binnen willen. De nieuwste vleugel mag voor nu nog even verborgen blijven achter twee houten deuren, maar vanaf volgende week is het nog meer aan te raden om achteraan de rij aan te sluiten.
'Modern Times'
1 november 2014 t/m 11 januari 2015
Rijksmuseum, Amsterdam
www.rijksmuseum.nl
Tekst en afbeeldingen: Gerda van de Glind (stagiaire)
Afbeelding boven: Stephan Vanfleteren, Dutch Heads (2008)
