Fotograaf Philip-Lorca diCorcia

Plotseling valt iemand op. Die vrolijk met haar vriendinnen kletsende vrouw. Ze zit kaarsrecht op haar stoel in een vaporetto die in het water van Venetië dobbert op een zonovergoten dag. Ze ziet er uiterst verzorgd uit: blond geverfd haar, een zonnebril met roze montuur en een elegante zwarte jurk met een geraffineerd breed en diep uitgesneden decolleté. Ik ben geen tietenman, maar zo opgediend is deze borstpartij onontkoombaar. De vrouw is er fier op en wierp haar trots nadrukkelijk in de strijd. Alles aan haar houdt de belofte in dat het leven vurrukkulluk kan zijn.

In ‘gang, gebaar en blik’ van mensen op straat, in ‘het kortstondige, het vluchtige, het toevallige’ ligt niet alleen de essentie van elk moment, maar ook die van een tijd besloten. Om te spreken met Charles Baudelaire, de flaneur der flaneurs. De impressionisten in de late negentiende eeuw knoopten de observatie van Baudelaire in hun oren. Zij lieten zich frapperen door ‘het moderne leven’. Taferelen op straat, in salons, theaters en bordelen figuurzaagden ze uit het leven van alledag en brachten ze over op hun doeken. Menige straatfotograaf volgde dat voorbeeld en liet zich leiden door een coup de foudre, door liefde op het eerste gezicht.

Maar de weelderige vrouw in de vaporetto is niet alleen uit het leven gegrepen, ze zou ook een actrice kunnen zijn in een film van Fellini. Of betrapt zijn door de Amerikaanse fotograaf Philip-Lorca diCorcia (Hartford, 1951). In diens oeuvre zijn feit en fictie, leven en kunst onontwarbaar verknoopt, je struikelt over de paradoxen. De vlootschouw van zijn oeuvre is vanaf deze week te zien in museum De Pont in Tilburg.

Zijn opnames van mensen op straat in vele steden van de wereld lijken te zijn ontstaan door toeval en willekeur. Passanten gaan volledig op in hun dagelijkse doen. Liefde op het eerste gezicht lijkt de drijfveer van de fotograaf. Zo heeft hij een man betrapt met een ouderwetse leren reistas in zijn ene hand en een plastic boodschappentas in zijn andere. Op een andere foto, genomen bij een kruispunt op Broadway in New York, is een maalstroom van mensen te zien: mannen met bretels of cowboyhoed, toeristen, immigranten en een Upper East Side-lady met een opvallend rode designjurk en bijpassende rode hakken. Haar gelaat is een ruïne, de plastische chirurgie die zij heeft laten uitvoeren, is niet helemaal gelukt. Zoals iedere straatfotograaf heeft diCorcia wat met gezichten. De oudere politieagent die hij fotografeerde, heeft een gezicht als een reptiel dat zijn ogen neerslaat. De grap is dat je na een bezoek aan de tentoonstelling in Tilburg op straat vele foto’s van diCorcia voorbij ziet komen.

Filmische kwaliteit

Tot zover de registratie, waarbij Philip-Lorca diCorcia de hand schudt van impressionisten als Gustave Caillebotte en Édouard Manet, maar ook van straatfotografen als Robert Frank en Henri Cartier-Bresson. Maar zo eenvoudig is het niet, bij diCorcia is er meer aan de hand. Kijkend naar de man met de reis- en boodschappentas zien we een dolende, verloren ziel. De meute op een kruispunt van Broadway is een dwarsdoorsnede van de bevolking in een grote westerse stad. De agent met het gezicht als een reptiel is de personificatie van de uitgebluste autoriteit. Hij staat in de schaduw, terwijl zijn gelaat volop licht vangt, alsof een straal zon door de wolken breekt. En de fotograaf heeft hem geïsoleerd van zijn omgeving in de vorm van een borstbeeld. DiCorcia heeft hem als het ware versteend, hij maakt een staatsieportret van een anonieme politieagent. Dit zijn geen momenten of mensen die onverwacht frapperen, hier is over nagedacht.

DiCorcia regisseert wat hij wil registreren. Zijn mensen op straat heeft hij beschenen met kunstlicht dat zo verdekt staat opgesteld dat voorbijgangers het niet opmerken en zich daardoor onbespied wanen. Op het moment dat ze op de juiste plek in het licht stappen, neemt diCorcia de foto. Vervolgens selecteert hij uit de duizenden opnames zijn beste foto’s. Ongetwijfeld volgens de criteria van Baudelaire: op ‘gang, gebaar en blik’.

Door die regie verandert hij een feit in fictie. De foto’s krijgen suspense en een filmische kwaliteit, ze worden verhalen die ergens in het midden beginnen en geen kop of staart hebben. ‘Niets is nieuw of werkelijk, daar ga ik van uit,’ legt diCorcia in de catalogus bij de overzichtstentoonstelling van zijn werk uit. ‘Die scepsis onderstreept zowel mijn manier van werken als de zoektocht naar een objectieve waarheid.’ Ja hoor, daar is ze weer: de waarheid. Als het om fotografie gaat, is de waarheid het hoogaltaar waarvoor geknield moet worden. DiCorcia denkt daar wat genuanceerder over. ‘De rol van fotografie als verificatie van de wereld is verloren gegaan,’ beweerde hij op een symposium over de vraag of fotografie een aflopende zaak is. ‘De werkelijkheid is een parallelle wereld geworden met fotografen die terugkeren met verscheidene versies van hoe het er werkelijk uitziet. En niemand die nog een van hen gelooft.’ In de vele interviews met diCorcia op YouTube kijken we naar een vriendelijke man van in de zestig en luisteren we naar een professor.

Honden kijken porno

De waarheid kan in scène worden gezet. Die oude retorische truc heeft diCorcia tot grote hoogte ontwikkeld. Met dank aan Edward Hopper en Caravaggio. Het drama dat Hopper zich buiten beeld laat afspelen, in combinatie met het dramatische licht van Caravaggio. DiCorcia construeerde indrukwekkende series met deze ingrediënten. Paaldanseressen die als gevallen engelen sculpturaal tussen hemel en aarde zweven en mannelijke prostitués op de Santa Monica Boulevard in Hollywood. Ze zijn acteurs die optreden in hun eigen film.

Alles aan die foto’s is bedacht. Zo instrueerde DiCorcia een assistent op de plaats waar hij de stoephoer had gedacht precies welke houding aan te nemen, zorgde dat het licht in orde was en maakte een polaroid. Pas na al die voorbereidingen ging hij op zoek naar een kandidaat. Die betaalde hij het bedrag waarvoor ze hun seksuele diensten aanboden. Todd. M. Brooks, 22 years old, Denver, Colorado, $40 luidt de zakelijke titel van een van de foto’s. Kijkend naar een blonde jongen met een enigszins uitgemergeld gezicht op de achterbank van een auto zien we een droom die in duigen is gevallen.

Alles aan die foto’s is bedacht, terwijl ze eruitzien alsof ze intuïtief zijn ontstaan. Alles lijkt terloops, maar niets is toevallig. DiCorcia maakt foto’s zoals een auteur een roman schrijft, een regisseur een film opneemt en een schilder de compositie van een doek monteert. Zijn foto’s zijn bastaarden van document en snapshot. Zo bevrucht hij de genres en rekt de grens van het medium op. Zijn foto’s gaan over fotografie en smeden van het alledaagse een krachtige metafoor. Hij zet een conceptueel strenge blik en methode in om onnadrukkelijk en met sympathie de tragiek van het leven aan de orde te stellen.

Ook zijn jongste fotoserie East of Eden is daar een voorbeeld van. De schilderijen van Edward Hopper en de jongste film van Woody Allen, Blue Jasmine, zijn niet ver weg. De serie gaat over de maatschappelijke ontreddering die de kredietcrisis teweeg heeft gebracht. Kijkend naar een vrouw die gelaten uit het raam kijkt van haar hotelkamer terwijl op de tv een orkaan voorbijraast, zien we de samenleving in duigen vallen. Kijkend naar de twee Perzische windhonden die in een smetteloze huiskamer naar een pornofilm op tv kijken, zien we decadentie en de grote verveling. In werkelijkheid keken de honden naar Bambi, de tekenfilm, verklapte diCorcia. Hoe dan ook, de lens van zijn camera gaat de observatie voorbij, die lens stelt vragen.

De bedoelingen van diCorcia

Introductie op het huidige retrospectief van diCorcia, geproduceerd door de Schirn Kunsthalle in Frankfurt, waar de tentoonstelling eerder was te zien. Inclusief een kort gesprek met de fotograaf, die even laconiek als serieus zijn bedoelingen uitlegt.

YouTube

Argeloze hoofden

In dit filmpje van Tate Modern verklaart diCorcia hoe de serie Heads (2000-2001) tot stand is gekomen: passanten op Times Square in New York, die niet in de gaten hadden dat ze werden gefotografeerd.