See also
The Battle of the Flood De Ramp 1953 Low Budget Photobook Photography
Ed van Wijks portret van de vrouw onder de deken
ONNO BLOM– 27 juni 1997
In de koelhuizen van het Nederlands Fotoarchief in Rotterdam liggen duizenden negatieven en afdrukken van Nederlandse fotografen als verborgen schatten te wachten tot zij worden gedolven. Met enige regelmaat duiken er foto's op, waarvan de krachtige indruk op het netvlies blijft hangen. Het zijn portretten - van beroemde kunstenaars tot volslagen onbekenden - die allemaal hun eigen verhaal hebben te vertellen. De serie 'Fotografisch geheugen' brengt een aantal van deze verhalen in herinnering.
In de nacht van 31 januari en 1 februari 1953 deed de verwoestende combinatie van een Noordwesterstorm en springtij - een extreem hoge waterstand - op honderden plaatsen de dijken van Zeeland en Zuid-Holland breken. Een zondvloed zette enorme stukken land, waaronder de Hoekse Waard, Goerree Overflakkee, Schouweduivenland en Tholen geheel onder water. In de kolkende, ijskoude stroom die de brokstukken van dijken, boerderijen en kerken meesleurde, vonden meer dan 1 800 mensen de dood en kwamen duizenden dieren om. Deze foto van een onbekende vrouw, die met haar twee kinderen is gered uit het woedende water van de zee dat over de eilanden spoelde, is een van de krachtigste symbolen van de ramp. In de derde week van februari 1953 sierde dit beeld de voorkant van de 'Paris Match'. De foto werd gemaakt door Ed van Wijk, een Haagse fotograaf, die daags na de ramp op de motor naar het getroffen gebied was gereden. De tocht voerde hem langs de AHOY-hallen in Rotterdam, waar grote groepen slachtoffers werden opgevangen. Daarna fotografeerde hij de chaos in 's Gravendeel en Halsteren. En verder reed hij. Van Wijk ging naar de opvangoorden in Bergen op Zoom en Ossendracht en maakte met zijn Rolleiflex-camera opnamen in Rilland en Krabbendijke op Zuid-Beveland.
Van Wijk moet verbijsterd zijn geweest door wat hij zag. Hij had weliswaar in de oorlog illegaal de hongersnood in beeld gebracht, maar zag zich nu als bescheiden fotograaf van huwelijksreportages en portretten onvoorbereid geconfronteerd met de vernietigende werking die het water op het kwetsbare bestaan kan hebben. Het water zelf fascineerde Van Wijk al langer. Hij was, toen hij die dag op zijn motor stapte, in stilte al bezig aan een fotoboek over Nederland, dat een jaar na de ramp onder de titel 'Nederland. Wonder uit water' zou verschijnen.
Het is wrang, maar juist Van Wijks fascinatie voor water en dramatische schoonheid - hij maakte, op voorspraak van Simon Carmiggelt, opnamen van de acteurs van het Residentie Tooneel - maakt deze foto tot zo'n krachtig symbool. Dat komt natuurlijk in de eerste plaats door de donkere blik die de verkleumde vrouw in de verte werpt, en de argeloze aanwezigheid van haar twee zoontjes, van wie er een slaapt en de ander vervreemd in de camera kijkt. Van Wijk nam de foto op een van de vrachtwagens die de slachtoffers (en reddingswerkers, journalisten en fotografen: achter het hoofd van de vrouw heeft iemand een camera op zijn buik hangen) naar de opvangplaatsen bracht.
Maar de invloed van het drama en de esthetiek gaat verder dan die ene, gevangen blik. Er lopen denkbeeldige lijnen tussen de moeder en haar twee zoontjes die - voor de geportretteerden volstrekt natuurlijk en onopgemerkt - samen de driehoek vormen die op vele klassieke kunstwerken is terug te vinden. Heel duidelijk is dat bijvoorbeeld op Rafaels schilderij 'De H. Maagd op de weide' uit 1505, waarop het kindje Jezus en een kleine Johannes in dezelfde, schijnbaar perfecte driehoekige verhouding aan de voeten van Maria spelen. Deze foto is de gruwelijke pendant van dat lieflijke, harmonieuze tafereel. De ruwe, kriebelige dekens van het Rode Kruis vallen in schaduwrijke plooien om de madonna van de ramp. Zo heeft Ed van Wijk door zijn gevoel voor schoonheid en compositie de verschrikking van de situatie des te duidelijker onder ogen gebracht.
DE RAMP / THE FLOOD DE WATERSNOODRAMP VAN 1953 IN DOCUMENTAIRE FOTOGRAFIE
DE RAMP / THE FLOOD
HARDCOVER
NEDERLANDS/ENGELS
€ 57,50
224 PAGINA’S
220 X 260 CM
ISBN 978-94-91525-71-1
NUR 247
VERSCHIJNINGSDATUM: FEBRUARI 2018
De publicatie ‘De ramp uit 1953’, is een uitgave van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels waarvan de baten ten goede kwamen aan het Nationaal Rampenfonds. Alle betrokkenen, zoals auteur, fotografen, vormgever, lithografen, drukkers en binders hebben anoniem en deels belangeloos meegewerkt. Dit boek, dat in een oplage van meer dan 600.000 exemplaren is verschenen, maakt inmiddels deel uit van het collectieve geheugen van veel Nederlanders.
In de jaren vijftig ontstond een kentering van persfotografie naar documentaire fotografie, waar de fotoregistratie van de watersnoodramp één van de eerste voorbeelden is.
Uit onderzoek is gebleken dat veel bekende Nederlandse fotografen (Henk Jonker, Ed van Wijk, Cas Oorthuys, Ed van der Elsken, Eva Besnyö, Maria Austria, Henk Nieuwenhuijs, Kees Molkenboer, Dolf Kruger, Aart Klein, Martien Coppens, Jo Bokma, Ad Windig en Frits Gerritsen) die destijds nog aan het begin van hun carrière stonden, in de begindagen van de ramp naar de plek des onheils zijn afgereisd om fotografisch verslag te doen. Bij velen van hen is de voor hen typerende stijl van fotograferen in die series terug te zien. Uit de complete reeksen van de betreffende fotografen is een nieuwe selectie gemaakt, waarbij het documentaire karakter zichtbaar wordt.
