Elger Esser captures the landscapes of longing
THE ART OF PHOTOJOURNALISM
Elger Esser captures the landscapes of longing
The best photos are accidents, says photojournalist Christoph Bangert
Called a "heretic" of the Dusseldorf School, Elger Esser opts for enchanted landscapes. He has portrayed the provinces of neighboring France like hardly any other photographer.
A greater dissonance between the art of Elger Esser and the location of his Dusseldorf atelier would be hard to imagine. It's located just across from a drugstore, a few meters from a discount supermarket. The courtyards neighboring Esser's atelier are peppered with automobile workshops, cheap bakeries and copy shops. It's a typically German scene of suburban drabness.
The dark-brown parquet floor dominate Esser's atelier, which is lined by high bookcases. Only a few photographs are hung on the walls; most of Essers works have been put into storage. The scene in his studio compliments how Esser describes his work, his pictures, his travels and readings.
The artist uses the space for preparation and post-production work. The photographs themselves are created en plein air.
Memory atlas
Elger Esser's atelier is in Dusseldorf, although he spends much of his time in France
Esser's large-format photographs are taken mainly in the French provinces. No other German photographer has captured neighboring France as obsessively as Esser in the past few years. The artist, born in Stuttgart, is working on a type of "memory atlas" of France, a veritable cartography of the country. His collection of around 25,000 historical, often colored postcards from the turn of the century, aid the project. Legendary French photographer Gustave Le Gray is a further source of inspiration.
The motifs of Esser's pictures are not spectacular: rivers, marchlands, simple courtyards and villages in the provinces, city landscapes, views out to sea, and - time and again - water. There's not a lot to see on the large-format photographs; the interminableness of the sky and the sea. Horizons form the center of each picture, two large planes divided by a streak of landscape, cliffs, stones.
The special element is the color. Most of the images are steeped in yellow and brown tones. The monochrome sepia tones, as we know them from early photographs, create a surreal atmosphere. Esser's works, with all their intensity and sharpness, are engrossing, melancholy and poetic.
Surreal sepia tones: 'Blois' from the series 'Vedute and Landscapes'
Elger Esser is one of the most famous photographic artists in Germany. He is represented by well-respected galleries around the world, while his artworks fetch five-figure sums. His works can be found in the collections of top museums and galleries in New York, Paris or Amsterdam.
Esser studied from 1991 to 1997 with renowned photographer Bernd Becher at the Academy of Arts in Dusseldorf. The Dusseldorf School, under the tutorship of Becher and his wife, HIlla Becher, spawned photographers such as Andreas Gursky, Candida Höfer and Thomas Struth, whose images have broken world records on the art market.
Conceptual 'heretic'
Elger Esser was once described as a 'heretic' of the Dusseldorf School
But Esser's works are fundamentally different to those of his famous colleagues. Masses of people and expansive urban landscapes can be found in the works of Andreas Gursky and other photographers from the Dusseldorf School, who tend to focus on modern buildings, interiors, houses, and global modernity.
But the subjects of Esser's works are landscapes and objects which have been around years, or even centuries.
Esser's images breathe history. Literature and the 19th century are his points of reference. In that, Esser has strayed from the strict conceptualism and limited range of motifs employed by the Bechers. A "heretic" of the Dusseldorf School is how collector and publisher Lothar Schirmer once described Esser.
Esser sees himself as a craftsman in the traditional sense. In his Dusseldorf laboratory he can be seen with rolled-up sleeves, his fingers dipped in developer and fixing solution. The manual postproduction work on his photographs is an important part of the creative process. Esser employs traditional techniques, like the nearly extinct printing process of photogravure which allows for terrific sharpness and depth.
Shipwrecks as symbols of lost time: 'Le Treport' from the series 'Wrecks'
The landscape within
The son of a German author and French photojournalist, Esser grew up in Rome. "I grew up with German values, but with a certain Italian and French spirit," he explained. And because of that, he had a different perspective on the world. "If you're a child growing up in a city like Rome, where you are confronted with over 3,000 years of history, you have a very different concept of time."
Elger Esser has a collection of over 25,000 postcards
He was surprised when he first came to his father's homeland, and was irritated by the German attitude towards modernity. Modernity was seen as a panacea, not only in art but in architecture, too. A thirst for the future may have been understandable after the First and Second World Wars, but it caused a lot of damage after 1945.
Esser always saw modernity as fractured. His critical take on modernity didn't only win him friends, Esser explained.
This view of history, art and of culture permeates Esser's work - and his life. "Germany is a very dear country to me, I much admire it. I don't know whether I love it though," he said.
He lives in Germany "in order to retain a sense of longing for the other." One "other" would be France, his mother's homeland. Esser travels there five to six times a year to photograph. At some point he wants to chart the entire country in photographs. "Landscapes are like states of mind," he said, "Everyone carries a landscape within them, one they naturally idealize."
Windows on a another world: 'Fecamp' from the series 'Wrecks' by Elger Esser
Unbearable beauty
Looking at the skillfully composed photographs, it's easy to see what Esser means. They are windows looking back in time; they awake memories and feelings of childhood, of the past, of an idealized, innocent state of consciousness. Esser is a romantic who makes no attempt to distance himself from the term "beauty" in art."I can't help but generate beauty. If you want to create something timeless, something removed from the flow of time, then you need to search for things which endure time," he said.
The concept of beauty is heavily disputed in art historical discourse and the philosophy of aesthetics. "In that moment, when they see something beautiful, they are confronted with their dull, workaday life. They can't handle it," the photographer said. He can appreciate that beauty has an element of the unbearable, but he believes it must be confronted.
Words such as melancholy and romantic spring to mind when looking at Esser works. But you'd be wrong in thinking that Esser is a naïve follower of the romantic cult of beauty. "Romanticism was a movement which shook-up very elementary things; it was an insurrectionary movement," said Esser.
He can talk for hours about literature, above all Proust and Maupassant, Fabre or Flaubert, but also Thomas Mann. Proust has been a continual source of inspiration: "Combray (Giverny)" is the title of a recent series of his images, currently on display at a museum in the German city of Bonn. The images were taken in Monet's water lily garden. "In Search of Lost Time," the title of Proust's seminal work, would be a fitting description for Esser's oeuvre.
Silent waves
Esser's latest series of works was created on the high seas. The photographer spent four weeks on a research ship where geologists were investigating the mud volcanoesof the Gulf of Cadiz. He captured around 25,000 images of the ocean and the waves. A large number of these images have been brought together in the form of a photographic mosaic, a variation on Gustave Courbet's famous painting "The Wave" (1869). Esser's work, "Silent Waves," is currently being exhibited in Oldenburg Castle in Lower Saxony through the end of September.
"Silent Waves" encompasses the familiar characteristics of Esser's work: Reflections on the history of art, a preoccupation with the elements, the ocean - the element from which we all originate. The photographs touch on the most existential of questions, namely, where do we come from? What is the meaning of time? His images represent his musings on the answers to those questions. But even those unfamiliar with the work of Proust or Courbet can find a way in to Esser's art.
"If I have to read an instruction leaflet in order to understand an artwork, then something is clearly wrong with the artwork," Esser said.
Author: Jochen Kürten / hw
Editor: Kate Bowen
Foto's vol verlangen naar betere tijden
Lucette ter Borg
10 augustus 2010
Tentoonstelling Elger Esser – Eigentijd. T/m 26 sept. Musem voor Moderne Kunst Arnhem, Utrechtseweg 87, Arnhem. Di t/ vr 10-17u, za-zo 11-17u. Catalogus 39,95, inl: www.mmkarnhem.nl *
Bij sommige kunstenaars dringt zich niet zozeer de vraag op door wie ze zijn beïnvloed, maar eerder door wie niet. Kunsthistorische referenties, literaire citaten, schaduwen van grote inspiratoren buitelen in hun werk door en om elkaar heen, als sardientjes in een school op zee. Je kunt er duizelig van worden, doodmoe, en soms ook is het wonderbaarlijk mooi – al die glanzende lijfjes op drift.
Elger Esser is zo’n kunstenaar. Met mierenvlijt maakt en bewerkt de in 1967 in het Duitse Essen geboren maar in Rome opgegroeide fotograaf afbeeldingen, waarbij je als kijker bij wijze van spreken met de vingers knippend zegt: Verdraaid, die horizontalen en verticalen – nét Mondriaan. Of: Hee: de gulden snede van de Renaissancekunstenaars. Of: Ja, dat is helemaal Caspar David Friedrich. Gustave Courbet. Marcel Proust. Guy de Maupassant. Monet. Etcetera. Etcetera.
Het is niet altijd een pre – al dat geciteer – zo blijkt op een overzichtstentoonstelling van het werk van Esser, nu in het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem. In ruim dertig, grootformaat foto’s van landschappen, stadsgezichten en zeegezichten, elf kolossaal opgeblazen foto’s van fragmenten van oude ansichtkaarten, laat Esser zien hoezeer hij al jaren in de ban is van het verleden. Dat verleden van Esser concentreert zich op de negentiende en vroeg-twintigste eeuw, de tijd waarin de fotografie een enorme vlucht nam, waarin Proust de ultieme metafoor van ieders kindertijd beschreef met zijn romancyclus A la recherche du temps perdu, en de tijd ook waarin het landschap nog redelijk ongerept was en waar ook niet meer achter iedere boom een struikrover op de loer lag. Comfortabel toerisme, een comfortabel, bourgeois leven, een comfortabel, ‘kloppend’ bestaan. Althans, zo willen sommigen het graag, als ze terugkijken.
Zo is ook Essers werk. In series (hij is niet voor niets op de academie in Düsseldorf door het echtpaar Becher opgeleid) over Franse stads- en dorpsgezichten (Blois, Combray, Parijs), zeegezichten met en zonder scheepswrakken en aangespoelde walvissen tast Esser het fenomeen af van tijd die verstilt, van toen dat in nu overgaat en omgekeerd, van eventueel een herinnering die ieder van ons met zich meedraagt: een herinnering aan lege pleinen met bomen omzoomd, aan mooi bewerkte wasbassins in de openlucht, aan een zondagmiddag waar de stilte zich invreet in de muren van de kerken en de huizen.
Om dit onmogelijk verlangen om de tijd stil te zetten in beelden te vatten, gebruikt Esser oude opnames, fragmenten van oude ansichtkaarten, maar ook fotografeert hij ‘nieuw’. De oude opnames blaast hij op, zodat de voorstelling als het ware verpixelt, alsof de fotograaf een pointillistisch schilder is, à la Signac. Waarom neemt Esser geen kwast ter hand?
Geen idee.
Voor de nieuwe opnames gaat Esser op zoek naar een village éternel, zoals Proust beschreef, naar dezelfde klassieke tijdloosheid die schilderijen kenmerken die volgens het principe van de gulden snede zijn opgezet. Die nieuwe opnames van wasbekkens en beekoevers, van met mos overgroeide kademuren en eenzame dorpskerkjes maakt Esser met behulp van een oude techniek als de heliogravure. Daarmee verschaft hij zijn beelden weliswaar een negentiende-eeuws patina, maar eenentwintigste-eeuws zijn ze wel degelijk. Dat is te zien aan de manier waarop ze de ruimte in bezit nemen: kolossaal en protserig, als een SUV die over een schoongepoetste boulevard rijdt.
De vraag is wat Esser werkelijk wil met zijn zoektocht naar de oude tijd. Wil hij laten zien dat fotografie op schilderkunst lijkt, als je maar vergroot, vergroot en nog eens vergroot? Wil hij laten zien dat hij inderdaad in staat is dezelfde sfeer op te roepen die zijn voorgangers en inspiratiebronnen ook opriepen, maar dat hij aan eigen ideeën een groot gebrek heeft? Of wil hij vooral laten zien hoezeer hij zich verdwaald voelt in deze tijd? In Arnhem worden al deze vragen met een jammerlijk ‘ja’ beantwoord.
Esser laat het allemaal zien. En dat mag. Hij mag zich vermeien in het verleden, voor zichzelf, voor zijn vrienden en familie. Maar tot kunst leidt het niet. Wel tot edelkitsch – zoet, behaagziek, mooi, maar op den duur oersaai.
De Maupassant liet zich om een boodschap sturen
Els Barents, directrice van het particuliere fotomuseum Huis Marseille in Amsterdam, voorspelde het al zo'n twee jaar geleden in een interview met deze krant. Pas op voor die jonge Duitse fotograaf Elger Esser (1967), want die gaat het helemaal maken. Na het verschijnen van zijn eerste fotoboek kon Huis Marseille ternauwernood een panorama van hem kopen, want de belangstelling die andere musea en particuliere verzamelaars voor deze aanstormende Duitser aan de dag legden, dreef de prijs razendsnel op.
Marianne Vermeijden
14 februari 2003
Er bestaat zoiets als een Esser-stijl, dat maakte dat eerste boek Vedutas and Landscapes al duidelijk. Zijn oevers en meren, bruggen en bergdorpen ogen weids en bleek, en toch precies. Alsof er zoiets als een transparante mist bestaat, die een uitzicht vreemdgenoeg aanscherpt maar ook mystificeert. Of het nu een pier op Ameland is – een kartelrand in niemandsland – of een huis aan een `gestolde' rivier in het Franse Tonnay, er heerst een buitenaardse stilte, zoals op vroeg-19de-eeuwse foto's, toen datgene wat bewoog door de lange sluitertijd vanzelf weer verdween. Geen verontrustende stilte, maar de arcadische rust van een geschilderd landschap uit de Renaissance, waar je oog naar afdwaalt als het eenmaal voorbij de Moeder Gods is.
In Essers consequente beperking tot één fotografische `kleuring' en tot landschappen en vergezichten, herkent men de gestrengheid van de Bechers, het Duitse echtpaar dat zijn `geportretteerde' industriële architectuur in Europa en Amerika, naarmate de tijd verstreek, zag worden opgewaardeerd in een unieke inventarisatie van industrieel erfgoed. Maar in het werk van Esser, de jongste student van de Bechers, sluimert ook melancholie, en dat is wel het laatste waar men zijn leermeesters – visueel althans – van kan betichten.
Esser trok voor zijn tweede boek Cap d'Antifer Étretat langs de Normandische kliffen tussen Le Havre en Fécamp, alsof hij zich nu ook eens geografisch wilde beperken. Hij volgde de voetsporen van Guy de Maupassant die in 1877 op verzoek van zijn leermeester Gustave Flaubert de grillige en overweldigende kalksteenformaties daar beschreef. Flaubert had zo'n terrein nodig om zijn hoofdrolspelers in Bouvard et Pécuchet, twee pseudo-wetenschappers, geloofwaardig aan het werk te zetten. Uiteindelijk maakte hij geen gebruik van De Maupassants gedetailleerde weergave, zoals blijkt uit de in het fotoboek opgenomen correspondentie. En het was de dood die Flaubert verhinderde om dit boek, dat bovenal de domheid en middelmatigheid van de mensheid aan de kaak moest stellen, af te maken.
Op Essers Normandische `fata morgana's' ligt een flauw aftreksel van het charmante, bronskleurige patina van 19de-eeuwse daguerreotypieën. Millenia hebben zich als aardlagen opgestapeld. Zout, wind en erosie vraten door de kliffen heen, ze tergden de rotsen en verpulverden ze tot zand en grind. Intussen kroop het mos voort, zodat de kale kalksteen hier en daar de onschuld van een akker kreeg. Toch lijkt de Cap d'Antifer nog steeds door een woedende god op de aarde te zijn gesmeten, als een restantje van de Grand Canyon.
Menig Normandië-reiziger is vertrouwd met deze kuststrook. Maar door Essers oog voor contrasterende structuren en een schilderachtige dieptewerking onttrekken zijn landschappen zich aan de glamour-esthetiek van de vertrouwde natuuropnamen. De archaïsche tinten, die bleke, bijna neutrale atmosfeer, de suggestie dat land en zee één zijn, en de afwezigheid van een element dat de menselijke maat aangeeft: Normandië is geen Normandië meer, maar een troostrijk moment van eeuwigheid. Alles was er al heel lang, en wat er ook gebeurt, dat alles zal er nog heel lang zijn. Knap om die illusie met zo'n fotografische seconde op te roepen. En goed dat De Maupassant destijds even voor zijn `Maître' op pad ging.
Elger Esser: Cap d'Antifer – Étretat. Schirmer/Mosel Verlag, 48 blz., 15 kleuropnamen, €39,80.
Guy de Maupassant
, Franse schrijver, geboren in 1850 op het Chateau de Miromesnil in Normandie bij Dieppe, gestorven in een inrichting in Parijs in 1893
Guy de Maupassant wordt als een van de grote schrijvers van de 19e eeuw beschouwd. Zijn voorbeeld en leidsman was Gustave Flaubert. Zijn gehele oeuvre, omvattende zes romans, meer dan driehonderd novellen en korte verhalen, honderden kronieken en enkele toneelstukken en gedichten, is verschenen in een periode van tien jaar.
In zijn novellen worden gebeurtenissen beschreven uit het leven van boeren, kooplieden en kantoorbedienden, kortom van de kleine burgerij. Zijn romans daarentegen spelen meestal in het milieu van de gegoede bourgeoisie. Maar overal komt men de hebzucht, de domheid, de ijdelheid van de mens tegen. Daarnaast zijn er een aantal novellen, zoals Le Horla, waarin hij met zijn beschrijvingen van de waanzin op zijn eigen hallucinaties vooruit lijkt te lopen. Zijn werk getuigt van pessimisme, maar vaak ook van medelijden en altijd van een groot inlevingsvermogen. De.stijl is bijzonder helder en direct. Zijn werk wordt ingedeeld bij de Franse Literaire stroming: Het Naturalisme.
Grondlegger van de naturalistische stroming in de letterkunde is de Franse auteur Émile Zola (1840-1902). In zijn reeks romans met de overkoepelende titel Les Rougon-Macquart' wil hij aantonen dat het milieu en de erfelijke aanleg een beslissende rol spelen in het leven van een mens.
Guy de Maupassant is geboren in kasteel Miromesnil bij Dieppe, maar heel waarschijnlijk was dat zijn ouders dit kasteel alleen maar eventjes bij zijn geboorte hebben gehuurd, omdat dat mooier zou staan op zijn geboorteakte, dan een geboorte in het vissersdrop Fécamp.
Een paar jaar na zijn geboorte scheidden zijn ouders en verhuist Guy met zijn moeder naar Etretat. Hier groeit hij op tussen de zeemanskinderen. Hij leert tijdens zijn jeugd veel over het harde leven van Normandië.
Guy gaat in Yvetot naar school en dan later in Rouen, waar hij bekend wordt als dichter. Hierna gaat hij een rechtenstudie in Parijs volgen.
Hij moet zijn rechtenstudie onderbreken. Hij moet namelijk in 1870 in dienst van het leger in Rouen. Hij maakte de oorlog dus van heel dichtbij mee.
Na de oorlog gaat hij werken op het ministerie. Naast deze baan schrijft hij ook gedichten, die hij aan een goede vriend van zijn moeder laat lezen. Deze man is zelf een bekende schrijver en heet Gustave Flaubert. Hij leidt verder een onstuimig leven met veel plezier en ook bezoekt hij regelmatig prostituees.
Het begin van de literaire carrière van Maupassant valt in 1880, bij het verschijnen van de novelle Boule de suif, die door Flaubert als een meesterwerk wordt beschouwd.
La maison Tellier (1881 verhalen).
Mademoiselle Fifi (1882 verhalen).
Contes de la bcasse (1883 verhalen).
Une vie (1883 roman).
Miss Harriet (1884 verhalen).
Yvette (1885 verhalen).
Bel-Ami (1885 roman).
Mont-Oriol (1887 roman).
Pierre et Jean (1888 roman).
Fort comme la mort (1888 roman).
Notre coeur (1890 roman).
In 1890 gaat zijn gezondheid sterk achteruit. Hij lijdt aan syfilis, beginnende krankzinnigheid met hallucinaties, angstaanvallen en een algeheel lichamelijk verval.
In 1891 doet hij een zelfmoordpoging, waarna hij, tot zijn dood in 1893 op 43-jarige leeftijd, in een inrichting in Parijs wordt opgenomen.
