FOTODOCUMENT

De witte-boordenwerknemer was in Japan een mythisch figuur. Er loopt misschien geen rechtstreekse bloedlijn naar de samoerai, maar hij stond ook zijn mannetje. Na de smadelijk verlopen Tweede Wereldoorlog zette hij, vers van de universiteit, de schouders onder de wederopbouw van het keizerrijk. Elke ochtend, in alle vroegte, trok hij zijn uniform aan: onopvallend zwart pak, wit overhemd, zwarte stropdas en schoenen. Hij perste zich in een treinstel voor de lange reis naar kantoor. Daar voegde hij zich bij het enorme leger mannen die er net zo uitzagen als hij. Hij vervulde zijn taken met ongekende ijver tot diep in de avonduren – hij durfde nooit als eerste naar huis te gaan. Zijn leven viel samen met de onderneming. Zijn loopbaan werd bepaald door een strikte hiërarchie, waarin anciënniteit veel meer betekenis had dan kwaliteit of ambitie. Als zijn tijd was gekomen, kon hij op de gebruikelijke promotie hopen, maar op een kwade dag kon hij ook ontdekken dat hij het plafond had bereikt dat door zijn superieuren op ondoorgrondelijke wijze was vastgesteld. De hegemonie van de witte boorden was het fundament onder Japan. 

Maar de prijs was hoog. Werkweken van tachtig uur waren geen uitzondering. En vaak moest hij dan nog op pad met zijn bazen: eten en drinken tot sluitingstijd, golfen in het weekend. Als hij de lange rit naar huis weer had afgelegd, kon hij niet meer dan snauwen naar zijn vrouw: eten, bad, bed en snel een beetje. Zijn kinderen zag hij nauwelijks. Om zich staande te houden onder alle stress ging hij met collega’s (wie anders?) avonden lallen in de karaokebar, liet hij zich masseren in duistere salons, speelde hij eindeloos pachinko, slikte hij pillen, rookte zijn longen zwart, kneep vrouwen in de metro of probeerde zich tevreden te stellen met kinky seks in manga-stripboekjes. Vaker dan hem lief was, haalde hij de laatste trein niet en liet hij zich half bewusteloos neerstorten in een stationshal. De volgende ochtend raapte hij zichzelf weer op, fatsoeneerde zich in de toiletten en toog weer naar het werk. Wie er niet langer tegen kon, pleegde zelfmoord –karoshi, dood door overwerk – de rest ploeterde voort.

Dit was lange tijd het cliché van de Japanse salaryman. Wie de eerste keer in Tokio over zo’n slapende, verfomfaaide gedaante heen stapte, verbaasde zich nog. Leeft hij nog? 

De fotograaf heeft de gemeenplaats tot onderwerp gemaakt. Hij hoefde niets in scène te zetten, hij hoefde niet lang te zoeken – de uitgetelde salarymen liggen overal. Er zijn hele Facebookpagina’s aan het fenomeen gewijd.

Maar de vraag is of het cliché nog klopt. Het antwoord: steeds minder. De baan voor het leven is ook in Japan geen zekerheid meer. Decennia van stagnatie eisen hun tol. Minder vaste banen, meer reorganisaties en ontslagen. En er komt nog wat bij: Japanse vrouwen eisen hun rol buitenshuis op. Zij maken de mannetjescultuur op kantoor poreuzer. En nieuwe generaties mannen geeft zich niet meer vanzelfsprekend over aan het galeislavenbestaan. Zij dromen van vrijheid, een betere balans tussen werk en leven, tijd voor het gezin. Zij willen werken om te leven en niet meer andersom.

Eens waren de salarymen de grote helden van het Japanse economische wonder, nu zijn zij sukkels op wie wordt neergekeken. Letterlijk, als je in de avonduren door een station loopt.