FOTODOCUMENT

Op dinsdag 30 september 2014 verzamelde zich in de rechtbank Den Haag een bont gezelschap. Achter de ene tafel de jonge fotograaf-kunstenaar Robert Glas. Daarnaast zijn advocaat Frans Willem Verbaas, een doorgewinterde asieladvocaat die zichzelf ‘activist’ noemt. Aan de andere kant een hoge ambtenaar van de dienst Justitiële Inrichtingen met landsadvocaat W.M. Limborgh. Op de publieke tribune vrienden van Glas en Justitie-ambtenaren. Al deze mensen kwamen bij elkaar voor wat normaal gesproken niet meer zou moeten zijn dan een gesprek tussen journalist en persvoorlichter. Glas had voorgesteld voor onder meer Vrij Nederland foto’s te maken van plekken waar vreemdelingen in afwachting van hun uitzetting worden opgesloten: cellen, luchtplaatsen, gemeenschappelijke ruimtes, maar ook isoleercellen, ‘scheurkleding’ en ‘koppelboeien’ die worden gebruikt om weerspannige gedetineerden onder controle te krijgen. Glas wilde de foto’s maken omdat er de afgelopen jaren veel te doen is geweest over de vreemdelingendetentie. Allereerst natuurlijk de zaak rond de Russische Alexander Dolmatov, die zichzelf ophing in zijn cel in detentiecentrum Rotterdam. Verder waren er de hongerstakers in de zomer van 2013 die met hun acties protesteerden tegen het asielbeleid. Een aantal van hen was opgesloten geweest in isoleercellen. In 2013 werd er 662 keer een vreemdeling in een isoleercel afgezonderd, 66 procent als straf- of ordemaatregel. 

De afgelopen jaren was er in binnen- en buitenland veel kritiek op de vreemdelingenbewaring in Nederland. ‘Door de lange duur en het strafrechtelijke regime waaronder mensen worden opgesloten, lijkt vreemdelingenbewaring te zijn verworden tot een middel om asielzoekers en migranten af te schrikken,’ zei Amnesty-directeur Eduard Nazarski. Amnesty wil dat er een einde komt aan de zogeheten ‘herhaalde detentie’ van vreemdelingen, waardoor asielzoekers bij elkaar opgeteld soms jaren achter de tralies zitten, zonder te weten of ze worden uitgezet of vrijgelaten worden, en wanneer dat gaat gebeuren. In 2014 werden 2.730 vreemdelingen in bewaring geplaatst; 320 van hen langer dan zes maanden. Beelden van de plaatsen waar uitgeprocedeerden worden opgesloten, zijn er niet of nauwelijks. In die leemte wilde Glas voorzien. Vrij Nederland was meteen geïnteresseerd toen hij met het voorstel kwam. Maar zo makkelijk ging dat niet. De dienst Justitiële Inrichtingen wees zijn verzoek af. En daarom zaten we op die 30ste september met z’n allen bij de rechter. De landsadvocaat betoogde dat niet zomaar aan ‘iedere willekeurige journalist’ toestemming werd verleend om reportages te maken, omdat hierdoor de ‘rust en veiligheid’ in de instellingen in het geding zou kunnen komen. Omdat Vrij Nederland en ook Amnesty International, Defence for Children en Kerk in Actie (aan wie Glas zijn productie ook wilde aanbieden) volgens Justitie in hun brieven niet concreet genoeg waren en ook geen exacte datum hadden gegeven waarop ze wilden gaan publiceren, noemde Justitie het voorstel van Glas ‘bepaald niet concreet’ en had daarom afwijzend gereageerd. Over dit misverstand kon ter zitting meteen opheldering worden verschaft: VN was wel degelijk geïnteresseerd, een publicatiedatum was simpelweg niet te geven omdat het zo ongelofelijk lang duurde voordat duidelijk werd of Justitie toestemming zou geven. De landsadvocaat bracht nog een argument naar voren om Glas toegang te weigeren: nu Justitie bezig is een beeldbank aan te leggen die gratis ter beschikking wordt gesteld aan de media, leek de noodzaak toestemming te geven voor een aparte fotoserie weg te zijn gevallen. Kon VN niet vooruit met de door Justitie geleverde beelden? Dit argument werd door de rechter tijdens de zitting van tafel geveegd. De magistraat hield de landsadvocaat voor heel goed te begrijpen dat journalisten hun eigen beelden wilden maken. Dat zag er niet goed uit voor Justitie, een rechterlijk schrobbering dreigde, en dus kozen ze eieren voor hun geld. Tijdens een schorsing op de gang veranderde de toon: Glas was vanzelfsprekend van harte welkom om een reportage te komen maken.
Een paar weken later werden we op het ministerie van Justitie ontvangen door een delegatie ambtenaren. Na enig heen en weer gepraat werd vastgesteld dat niets een publicatie in Vrij Nederland nog in de weg stond, maar we moesten wel een drie pagina’s tellende ‘standaardovereenkomst’ ondertekenen waarin curieus genoeg te lezen stond dat over dit contract op ‘generlei wijze’ iets bekend mocht worden gemaakt. In het contract stond verder dat Robert Glas de foto’s na publicatie in Vrij Nederland niet verder mocht verspreiden zonder toestemming van de dienst Justitiële Inrichtingen.
Dát ging Glas veel te ver. Hij vond dat hij over zijn eigen werk moest kunnen beschikken. Daarin werd hij gesteund door de Nederlandse Vereniging van Journalisten, die liet weten ‘verbaasd’ te zijn over de gang van zaken en sprak van ‘censuur’ en ‘een ongewenst precedent’ dat ‘strijdig is met de Grondwet’ en ‘fotojournalisten beperkt in hun uitingsvrijheid’. Binnenkort dient het hoger beroep in deze zaak. Tot die tijd moet u het doen met de foto’s op deze pagina’s.

De Dienst Justitiële Inrichtingen laat in een reactie weten zich ‘totaal niet’ te herkennen in het geschetste beeld. ‘Verzoeken van media worden altijd serieus in overweging genomen en zo mogelijk ingewilligd, en er worden regelmatig rondleidingen gegeven aan geïnteresseerde media, ngo’s en politieke partijen.’