Lekker narcistisch bezig
Rosan Hollak
artikel Beroemheden doen het, gewone mensen doen het: heel veel selfies maken. Met die zelfportretten experimenteren we met ons zelfbeeld, en dat is goed.
Kijk mij eens. Ik sta bovenop de stadsmuur van Dubrovnik. Arm uitstrekken. Even lachen. Snap! Klaar. Nu nog even op Instagram posten. Zo, weer een selfie. Mijn vrienden weten waar ik uithang.
Met de komst van sociale netwerken als Facebook en Instagram zijn instant zelfportretten - selfies - een wijdverspreid fenomeen. Via Whatsapp en Snapchat sturen tieners elkaar beelden van zichzelf. Facebook en Twitter staan vol met zelfgemaakte profielfoto's.
Vroeger moest je de camera ergens neerzetten, de zelfontspanner instellen, hard terugrennen naar de plek waar je gefotografeerd wilde worden om uiteindelijk, out of focus, ergens half op te staan. Nu maak je een foto en ziet meteen het resultaat. Bevalt het niet? Dan gooi je het beeld weg. Is het goed? Dan deel je het met wie je maar wilt.
Het maken van selfies blijkt vooral populair onder meisjes en vrouwen. In een onderzoek getiteld Style It, Snap It, Share It Report, dat eerder dit jaar door Westfield State Universiteit werd gehouden onder 1.000 Australische vrouwen tussen 18 en 35 jaar blijkt dat 62 procent van de ondervraagden foto's van zichzelf maakt. Een meerderheid plaatst de selfies op Facebook en Instagram. Van de ge�nterviewden gaf 69 procent aan selfies te maken om zo hun kledingkeuze, nieuwe stijl of looks met vrienden te delen.
Volgens Alyce Cowell, die het modeblog The Westfield Insider bijhoudt, gebruiken vrouwen selfies om op een snelle manier goedkeuring van anderen te krijgen. Ze willen zich zeker voelen over de stijlkeuzes die ze maken. Via sociale media krijgen ze die allesbepalende second opinion.
Uit het onderzoek van Westfield bleek volgens Cowell dat bijna de helft van de vrouwen er een goed gevoel aan overhoudt als anderen hun selfies op Facebook liken.
Madonna nipt aan een cocktail
Maar ook onder mannen en beroemdheden is het snelle zelfportret inmiddels een trend. Madonna die zichzelf vastlegt, nippend aan een cocktail. Carice van Houten die selfies op Twitter plaatst. Justin Bieber die via Instagram zijn monkeyshots (zelfportretten met zijn aap) deelt. Sasha en Malia Obama die, vlak na de tweede inauguratie van hun vader, snel even een gekke bek trekken.
Begrijpelijk. Zo'n foto heeft iets intiems en authentieks. Even buiten het protocol stappen. Bovendien hebben sterren en beroemdheden op die manier hun leven even zelf in de hand. En voor fans die de selfie te zien krijgen, is het ook aantrekkelijk. Deze zelfportretten zijn rauw, direct en geven het publiek het gevoel dat ze in direct contact staan met de beroemdheden.
Die controle is ook een van de belangrijkste aspecten aan het fenomeen selfie. Mensen kunnen zelf bepalen hoe ze eruitzien en beslissen hoe ze zich presenteren aan de buitenwereld.
Is dat de reden dat kunstenaars door de eeuwen heen ook zelfportretten maakten?
Niet echt. De Duitse schilder Albrecht D�rer (1471-1528) maakte al een aantal zelfportretten om daarmee zijn schildertechnieken te oefenen en wellicht ook om zichzelf als kunstenaar te promoten. Vincent van Gogh schilderde maar liefst zo'n vijftig zelfportretten, simpelweg omdat hij vaak geen ander model voorhanden had en te weinig geld had om een model in te huren. Andy Warhol maakte meerdere zelfportretten, waaronder ��n als dragqueen, om zijn eigen identiteit onder de loep te nemen. De Amerikaanse fotograaf Francesca Woodman legde zichzelf vele malen vast in haar zoektocht naar identiteit en vergankelijkheid. De redenen voor het maken van een zelfportret zijn, kortom, talrijk. Het enige verschil is dat deze kunstenaars, in tegenstelling tot de huidige generatie snapchattende creatievelingen, geen directe likes ontvingen voor hun inspanningen.
Vetrollen en rughaar
Dat is dus een groot verschil met de selfies-cultuur. Met kunstenaarschap heeft de trend dan ook weinig te maken. Selfies zijn eerder een gedemocratiseerde vorm van narcisme, aangewakkerd door de snelle internetcultuur waar iedereen, 24 uur per dag online alles van elkaar kan zien en beoordelen. Niet voor niets wordt Facebook ook spottend Fakebook genoemd. Mensen belichten immers alleen de mooiste en meest succesvolle kanten van zichzelf op sociale mediasites.
Maar een trend zou in dit snelle snapchat-twittertijdperk geen trend zijn als er niet ook hard tegenaan wordt geschopt. In een reactie op al die charmante zelfportretten zijn inmiddels weer sites te vinden waar mensen zichzelf in de meest wanstaltige poses portretteren. Op 9 februari 2011 plaatste de Amerikaanse dichteres Sonya Renee Taylor een lelijke foto van zichzelf op Facebook. De week daarop deed ze het opnieuw en cre�erde op die manier 'Bad Picture Monday'. Op haar Facebook-pagina, getiteld The Body is Not an Apology, verklaart ze: Deze beangstigende daad kwam voort uit het simpele idee dat ik en anderen zich niet moeten schamen voor hun lichamen. Haar actie werd snel opgepikt. Inmiddels heeft haar gemeenschap, bedoeld om radicale eigenliefde te promoten en je vetrollen, rughaar en eelt lief te hebben, zo'n 19.000 volgers.
Op de Amerikaanse sociale nieuwswebsite Reddit bestaat een soortgelijk initiatief onder de naam Pretty Girls, Ugly Faces. Hier plaatsen meisjes een 'normale' en een 'lelijke' foto van zichzelf. Het initiatief heeft ook een mannelijke spin-off: Handsome Guys, Ugly Faces. Op Twitter plaatsen liefhebbers geregeld maffe zelfportretten met als onderwerp #uglyselfie. 'Gewoon satire' meent de New Yorkse com�dienne Katrin Hier. In een artikel in The New York Times Magazine zegt ze dat de uglies behoren tot het soort humor dat Lena Dunham (schrijfster van HBO-serie Girls) en de Britse auteur Caitlin Moran (How To Be A Woman) uitdragen. In een reactie op het gepolijste beeld van de perfecte vrouw in modebladen en -sites belichten zij vooral de oncharmante aspecten van het vrouw-zijn. Dat geldt ook voor Hier. Met haar uglies wil ze van het idee af dat een vrouw alles moet zijn. We moeten er goed uitzien, een baan hebben, MILF zijn. We zijn te druk bezig om er altijd maar top uit te zien.
Mentale modellen
De ugly is dus de politiek incorrecte tegenhanger van de selfie. Maar daarmee is de vraag nog niet beantwoord of de selfie de narcist in ieder van ons vergroot. Het zit in onze cultuur dat mensen niet moeten opscheppen en zichzelf niet mogen promoten, vooral vrouwen niet, zegt de Amerikaanse psychologe Pamela Brown Rutledge, directeur van het Media Psychology Research Center in Boston. Ze wijst erop dat selfies maar een klein deel zijn van de manier waarop we persoonlijke informatie met elkaar delen via Flickr, YouTube en Facebook. Wat 'normaal' is, heeft met de komst van deze sites een nieuwe definitie gekregen.
Volgens Rutledge roept 'selfie' associaties op met het woord 'selfish', waardoor het een negatieve bijklank krijgt. Volgens haar kunnen we nog niet zo goed duiden in welke context we de selfie moeten plaatsen. Babyfoto's, foto's die we op de schoorsteenmantel hebben staan van onze kinderen met een trofee in de hand, schoolfoto's. Dit soort beelden past in onze 'mentale modellen', zegt Rutledge. Maar wat we van de selfie moeten vinden, weten we eigenlijk nog niet.
Zelf is ze wel positief over de zelfpromootcultuur. Het gemak waarmee we tegenwoordig foto's van onszelf kunnen maken, geeft ons de kans om te experimenteren met onze identiteit, meent Rutledge. Dat geldt met name voor mensen in leeftijdsgroepen waar de zoektocht naar het zelf in volle gang is, zoals tieners. We willen allemaal wel eens een nieuw imago uitproberen. Dat doen we al heel lang. Op de jaarmarkt lieten mensen zichzelf fotograferen met hun hoofd in een kartonnen bord met daarop een tafelreel uit het oude Rome. Zoiets stelt ons in staat om, in andere periodes of op een andere plek, korte avonturen te bleven. Selfies hebben dezelfde functie.
Het instant-zelfportret is dus een gezonde manier om onze identiteit te onderzoeken. Door al die selfies komen er ook steeds meer beelden van 'gewone mensen' op internet.
Dat plaatst al die gefotoshopte modellen en de glitter en glamour van Hollywoodsterren in een ander perspectief. En die worden daar zelf ook weer door be�nvloed. Niet voor niets plaatste actrice Teri Hatcher, bekend van de tv-serie Desperate Housewives, al in 2010 een lelijke foto van zichzelf op Facebook om de roddels in de media over haar botoxgebruik te ontkrachten. Je ziet haar 's ochtends, met natte haren en wallen onder de ogen, in de camera gluren. Bepaald geen foto van een onbereikbare filmster. Integendeel, ze kan er net zo doorleefd uitzien als de buurvrouw die 's ochtends met een kater de krant uit de brievenbus haalt. De boodschap? Uiteindelijk zijn we allemaal mensen. Niet perfect, maar vol gebreken.
De ugly is de politiek incorrecte tegenhanger van de selfie
Foto-onderschrift: Selfies. Hieronder actrice Teri Hatcher, bekend van Desperate Housewives. Rechts van Hatcher Justin Bieber met aap en daaronder Madonna aan de cocktail. Hiernaast, in het bootje: Rosan Hollak, de auteur van het artikel.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.
