Bram de Klerck

Recensie | Woensdag 26-06-2013 | Sectie: Overig | Pagina: NH_NL01_017 | Bram de Klerck

Wie deed ertoe in de Nederlandse culturele wereld van het einde van de twintigste eeuw? Een deel van een antwoord op die vraag geeft de expositie die nu is te zien in het Joods Historisch Museum. Daar hangen zo'n tweehonderd foto's van Philip Mechanicus (1936-2005), die vooral bekend is geworden om zijn portretten van Nederlandse kunstenaars, toneelspelers en, vooral, schrijvers.

Zo vormt een wand gevuld met 39 schrijversportretten een staalkaart van de Nederlandse literatuur van omstreeks 1980. Toen al decennia befaamde schrijvers en dichters als Harry Mulisch, Remco Campert en M. Vasalis zijn erbij. Maar ook de jonge generatie van die tijd is vertegenwoordigd, met bijvoorbeeld Doeschka Meijsing en Boudewijn B�ch. En de kort daarvoor gedebuteerde, langgelokte A.F.Th. van der Heijden, 33 jaar voordat hij - misschien wel 'verschaamd' om de lefgozer die hij toen was - de P.C. Hooftprijs zou ontvangen.

De schrijversfoto's, die in 1979 en 1980 als reeks in deze krant verschenen, zijn ook karakteristiek voor de werkwijze van Philip Mechanicus. In een tijd waarin portretfoto's doorgaans op locatie werden gemaakt en een informeel karakter hadden, maakte Mechanicus sobere, gestileerde studioportretten in zwart-wit, vrijwel altijd alleen van hoofden en bovenlichamen.

Toch vertonen deze portretten vaak subtiliteiten die lijken te verwijzen naar het karakter van de geportretteerde of diens werk. De ironie in de boeken van Bob den Uyl lijkt zich te weerspiegelen in de manier waarop hij een hand over zijn kin en wang legt, waarbij zijn duim een mondhoek in een spottend lachje duwt. En de van de camera wegkijkende F.B. Hotz verbergt zijn mond deels achter zijn vingers, in een gebaar dat passend lijkt bij de bescheiden toon van zijn verhalen.

Heel soms voegt Mechanicus een attribuut toe dat iets zegt over de bezigheden van het model, zoals bij collega-fotograaf Hans Aarsman die een fotolens in zijn oogkas klemt als was het een monocle.

Philip Mechanicus werd in 1936 in Amsterdam geboren. Hij kreeg precies dezelfde naam als zijn oom, een Joodse schrijver en journalist die in 1944 in Auschwitz zou worden vermoord. De jongere Mechanicus werd opgeleid tot fotograaf en legde vanaf 1955 het volksleven van de naoorlogse Joodse buurt rondom het Waterlooplein vast.

Zijn thema's waren kooplui op de vlooienmarkt, een oude kolensjouwer met een doorgroefd gezicht, en de verkrotte huizen die al voor de grote afbraak in de jaren 1960 werden gesloopt.

Van groot belang voor Mechanicus' vrije werk en later ook al die portretten van de culturele fine fleur waren zijn vriendschappen met dichters als Bernlef en K. Schippers. Zij zullen hem verder hebben ge�ntroduceerd in literaire kringen. Maar ook het experiment dat onder meer in hun tijdschrift Barbarber hoogtij vierde, stond Mechanicus na aan het hart.

De expositie besteedt ruimhartige aandacht aan foto's van Mechanicus die niet, zoals de portretten, in opdracht zijn gemaakt en die deels ook niet eerder zijn getoond. Zo is er een merkwaardig tafereel van een eend in een zinken emmer afgedekt met een glasplaat. De fotograaf zelf beschreef de compositie bijna als die van een abstract kunstwerk. De ronde opening van de emmer en de rechthoekige glasplaat, in perspectief gezien, worden in het beeldvlak tot 'een ovaal en een trapezium'. De eend past er goed bij, want die 'heeft het ongeluk wit te zijn'.

Het geheel illustreert Mechanicus' streven 'het vertrouwde weer te geven in een verrassende vorm'. Ook zijn laatste foto's, soms illustraties bij de culinaire columns die hij schreef voor verschillende kranten en tijdschriften, getuigen daarvan. Een fascinerend voorbeeld is de prent van vijf fazantenpoten op een rijtje. Het oneven aantal vervreemdt en amuseert en is daarmee typisch voor het veelzijdige werk van Philip Mechanicus.

Info: Philip Mechanicus, fotograaf. T/m 27/10 in het Joods Historisch Museum, Amsterdam. Inl: 020-5310310, www.jhm.nl.****
Foto-onderschrift: Kermis op het Frederiksplein, 1957 Eend op het Waterlooplein, Amsterdam, 1959 Inez van Lamsweerde, 1984

Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Handelsblad BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.