Rineke Dijkstra (Sittart 1959) became internationally known with her Beach Portraits during the 1990s. With this moving series of photographs, she established her reputation as a maker of portraits that express the identity, vulnerability and dignity of the subjects. Last year she was granted the Hasselblad Award, a prestigious photography prize.
The theme of transformation keeps on surfacing in various series, such as the one in which a friendly-looking French boy evolves, in just a few years, into a stalwart soldier. But is this real, or is he playing a role?
Such questions interest Dijkstra. Despite the faithfully rendered appearance of the photograph, the portrait subject ultimately remains unfathomable and elusive. Who is hiding behind a mask, and who is showing his or her true face? This dilemma is subtly conveyed in the video of Marianna, a ten-year-old Russian ballerina who practices her dance steps in a pink studio. The cloyingly sweet surroundings and the spirited music stand in stark contrast to the stern voice of a teacher who is giving instructions off screen. With each new attempt to execute the steps perfectly, Marianna smiles as she has been conditioned to do, but gradually a certain fatigue and defiance nonetheless begin to emerge.
The exhibition has been organized in close collaboration with the Louisiana Museum in Danmark.
Haar haarscherpe foto’s slaan in als een donderslag
Het werk van Rineke Dijkstra kenmerkt zich door minutieuze voorbereiding en een perfecte uitvoering. Dat is goed te zien op een groots overzicht van haar foto’s, in Tilburg.
Lucette ter Borg
16 maart 2018
Foto Rineke Dijkstra
Soms kan een kunstenaar zo beroemd (en zo goed) zijn dat zelfs de toekenning van de belangrijkste prijs op zijn of haar vakgebied niet veel meer bijdraagt aan de roem. Dat is het geval bij de Nederlandse fotografe Rineke Dijkstra (1959), die vorig jaar de Hasselblad Award kreeg. Dijkstra brak in 1991, na een studie aan de Rietveld Academie in Amsterdam, internationaal door. Sindsdien stapelen de bekroningen en de tentoonstellingen wereldwijd zich op.
Dijkstra wordt in de vroege jaren negentig bekend met een serie strandportretten van meisjes en jongens die op de drempel staan van kind naar puberteit, en van puberteit naar volwassenheid. Ze treft de kinderen toevallig op stranden in Polen, België, Gabon, Kroatië, de rijke stranden van de VS en elders. Wat ze zoekt? Een combinatie van schutterigheid en schoonheid, armoe die door opschik kiert, monumentaliteit die kan bestaan ondanks een lubberende bikini. Haar haarscherpe foto’s slaan in als een donderslag: hier is een fotografe aan het werk die niet bevreesd is om de grootste clichés uit de kunstgeschiedenis (De geboorte van Venus van Botticelli bijvoorbeeld) naar haar hand te zetten.
Vanaf die eerste strandportretten gaat het snel. Er komen projecten in parken, met Israëlische jongeren die in het leger een metamorfose ondergaan, opgroeiende zussen, moeders die net bevallen zijn. Ook maakt ze met toenemend technisch meesterschap videofilms. Altijd zijn het de jongeren die haar (en de toeschouwer) weten te raken: of ze nu stoned staan te dansen, geconcentreerd naar een schilderij kijken of in een gymzaal halsbrekende oefeningen doen.
Op een groots overzicht in De Pont in Tilburg is te zien hoe alles bij Dijkstra in het teken staat van minutieuze voorbereiding en een perfecte uitvoering. Daarnaast is er de souplesse om toeval te begroeten en te gebruiken. Thematisch meandert bijna al haar werk rondom tijd en de breuken daarin. Tijd verstrijkt. Soms verstrijkt hij sneller. Soms blijft hij als warme lucht boven heet asfalt trillend stilstaan. De fotograaf legt vast wat is. De fotograaf kan niet gissen wat komt. De fotograaf kan alleen maar zien dat alles voorbijgaand is, inclusief dat besef.
Parkgeheimen
Foto Rineke Dijkstra
Een van de mooiste en grootste stadsparken van Europa is Tiergarten, in het centrum van Berlijn. Tiergarten is een soort platteland, met verdroomde meertjes, golvende graslanden en donkere bospartijen die worden afgewisseld met hippe hang-outs, waar bier en bio-sap vloeien. Rineke Dijkstra verhuist in 1997 naar Berlijn en exploreert de verborgen schoonheden van het park.
Een paar plekken, waaronder deze, hebben de juiste toverachtige sfeer van een jardin discrète. Een boom midden in het beeld, donker gebladerte op de achtergrond, dor blad van de afgelopen winter op de bodem. Willen jullie op de foto voor die boom? vraagt ze kinderen en jonge meisjes. Zo naturel mogelijk? Gewoon, zoals je bent?
En dat willen ze.
Deze twee meisjes staan model, en toch ook niet. De één is verdiept in haar bordspel (speelgoed?), de ander staat stokstijf en kijkt de toeschouwer recht aan. Behaagzucht ontbreekt. Verlegenheid eveneens. Dit is wat je bent als kind – met een mooi rokje, blote voeten in (te grote) sandalen en knokige knieën. Het blad kriebelt aan je tenen. Achter je rug ritselen de raadsels van het bos. Maar het grootste geheim ben jij.
Ruth houdt van tekenen
Foto Rineke Dijkstra
Ze kijkt, krast, kijkt en krast opnieuw. Soms trekt ze een lijn, soms moet er plotseling – woest – een stuk van het papier vol. Dan zucht het potlood onder haar hand, zoals een tak onder het gewicht van sneeuw. Ruth komt uit Liverpoool en is met haar klas op schoolreisje naar het museum. Ruth is een log meisje van een jaar of twaalf, met kuiltjes in haar handen en puppyvet op haar wangen. Ze is neergeploft op de vloer, geen steun in haar rug, benen recht vooruit, de schouders hangend, haar schoolrok vol kreukels, het tekenblok op schoot. Nee, Ruth heeft weinig met elegantie.
Waarom kijk ik dan toch zo graag naar Ruth? Dat komt omdat Ruth ongelooflijk geconcentreerd kijkt en tekent. Ze kijkt niet naar het papier op haar schoot, maar naar een schilderij van Picasso. Rineke Dijkstra, die Ruth toevallig in de Tate aantrof en haar filmde, weet naar welk portret het meisje kijkt. Maar mij interesseert dat eigenlijk niet als kijker. Wat me interesseert en ontroert is Ruths totale toewijding. Niet meer dan een seconde laat ze zich afleiden door een klasgenoot buiten beeld. Niet meer dan een seconde verslapt haar aandacht. Dan gaat ze weer terug naar haar tekening. Sereen, alleen zij, het schilderij aan de muur, en het papier op haar schoot: zo heel kan de wereld zijn. Ruth praat niet, lacht niet – alleen het krassen van haar potlood is hoorbaar.
Dit portret is bijna negen jaar oud. Misschien is Ruth huisvrouw, studeert ze voor een technisch beroep of is ze verkoopster bij Tesco. Diep in mijn hart hoop ik dat ze kunstenaar is geworden en nog iedere dag de schoonheid ervaart van zo te kunnen kijken en tekenen.
De lijn van hiel naar hand
Foto Rineke Dijkstra
Een Olympische school voor ritmische gymnastiek – Sint Petersburg. Eigenlijk weet je het dan wel. Hier worden kinderlijfjes getraind, gerekt en gespleten, net zolang totdat alle ledematen een eigen leven leiden - los van schouder, hoofd, heupgewricht. Zo vergaat het de elf kinderen die Rineke Dijkstra tijdens hun oefeningen op school filmt. De kin op de vloer, de armen langs de borstkas gestrekt naar achter - en hop, daar gaat het lichaam loodrecht omhoog, en dan in een krul naar voren, de benen langs het hoofd, de oren, totdat de voeten voor het gezicht weer de grond raken.
In The Gymschool – een video-installatie op drie schermen – worden ledematen op verbluffende wijze uit elkaar genomen en weer geassembleerd. Alleen de gezichtjes verraden dat er een ijzeren wilskracht nodig is om jezelf zo in en uit elkaar te kunnen vouwen. Even ontstaat de illusie van grasspriet, spin en vleermuis. Alles spectaculair en tijdelijk. Maar ook: alles haast abstract.
Want kijk je voorbij die anatomische kunststukjes, voorbij die stoïcijnse gezichten, dan zie je de ruimte tussen de lichaamsdelen, de lijn die loopt van hiel naar hand, de rechthoek die wordt gevormd door borstkas en onderarm. En dan zie je ook hoeveel beelden er kúnnen ontstaan op basis van de oefeningen van deze kinderen.
Bekijk ook onze beeldserie met nog meer foto’s van Rineke Dijkstra.
Rineke Dijkstra. T/m 22 juli. Museum De Pont, Tilburg. Meer info: depont.nl. Catalogus
