Günter K.

Vrij Nederland: Kroniek van een geheime liefde

Zou ze nog leven, Margret? Ze was 24 toen ze in 1969 een geheime relatie kreeg met haar baas Günter K. (39), en zou nu dus een jaar of 70 moeten zijn. Stel je voor. Op een...

Lees verder

CHRONICLES OF AN AFFAIR WITH HIS SECRETARY, FOUND IN AN ABANDONED SUITCASE

Indeed, his notes reveal that his wife Leni is aware of the affair but chooses to endure it and humiliate herself. In one of the first long notes, typed on a page from a calendar, Günther describes a confrontation between Margret and his wife:



She loses the glasses and starts smoking. He buys her pink satin dresses, jewellery and lingerie and photographs it all.

AMSTERDAM.- From 27 August till 15 November 2015 - in celebration of the 60th birthday of Miffy - the Rijksmuseum is presenting 'Dick Bruna. Artist', the first exhibition of the work of graphic designer and artist Dick Bruna (1927) in an international art-historical context. Prints and drawings of the artists who inspired Bruna: Henri Matisse, Fernand Léger, Willem Sandberg, H.N. Werkman and Bart van der Leck, will be on display alongside his own book covers, posters, collages and drawings. Naturally, Miffy is among the more than 120 items on show. 

More than 50 years of graphic design highlights 
Dick Bruna. Artist presents the highlights of more than a half century of graphic design work. Bruna’s distinctive style of clearly drawn lines, primary colours and two-dimensional abstract forms shines through in the book covers he designed for detective novels like De Schaduw (Havank) and Maigret (Georges Simenon) from the Zwarte Beertjes editions, posters for A.W. Bruna & Zn. publishers and the Nederlandse Melkunie, and designs for Miffy. 

Links and affinities 
In interviews, Dick Bruna has often mentioned artists who have influenced him, such as Matisse, Léger, Werkman and members of De Stijl, but for the first time the spotlight is on the art-historical thread that runs through his work. The Rijksmuseum has researched the art-historical connections to these other artists and selected works from its own extensive collection of prints to highlight Bruna’s affinities with other artists. By juxtaposing Bruna’s creations with the work of artists who inspired him, we instantly see these influences and inspiration. Bruna combines techniques from the colourful French avant-garde, such as cut-out and abandoning perspective, with the pared-down imagery and colour palette of De Stijl. At the same time, Picasso, Rietveld and architect J.J.P. Oud admired the simplicity and clarity of Bruna’s book covers and posters. 
  
Miffy 
With a total of 120 items on display, the exhibition also sheds light on the design process behind Miffy. Nowhere is Bruna’s craftsmanship, patience and skill at using colour to illustrate spatiality in two-dimensional space more evident than in his – at first sight simple - creation of the world-famous rabbit. 

Works on loan 
This exhibition has drawn from the long-term loan of 160 drawings, posters, prints and designs by Dick Bruna, which Mercis BV granted to the Rijkmuseum in spring 2011. The Rijksmuseum has also borrowed works from Centraal Museum Utrecht, Stedelijk Museum Amsterdam and Dick Bruna’s private collection.

Nijntje op een sokkel
Tentoonstelling

Dick Bruna nam voor zijn tekeningen en zijn nijntje-figuurtje een voorbeeld aan grote kunstenaars, zoals Matisse. Het Rijksmuseum lijft ook Bruna zelf in bij de kunstgeschiedenis.

Door THOMAS DE VEEN 29 AUGUSTUS 2015
Knipsel van Henri Matisse:The Sheaf, 1953

Een groepje Aziatische toeristen, camera’s in de aanslag, komt het net geopende zaaltje in het Rijksmuseum binnen. Aan de muren potloodtekeningen van Henri Matisse, schilderijen van Fernand Léger. En Bruna! Dick Bruna! Opgewonden fotograferen ze zich meteen met nijntje.

Bruna is grote kunst – die mening heerst niet alleen onder Aziatische toeristen , maar ook in toenemende mate onder kunsthistorici. Dat is ook de reden dat het werk van Bruna nu een eigen, tijdelijke tentoonstelling heeft gekregen in het Rijksmuseum. Een tentoonstelling die, meer nog dan het tonen van Bruna’s uiteenlopende grafische werk, een kunsthistorisch doel voor ogen heeft: het inbedden van het werk van de 90-jarige Utrechter in de kunstgeschiedenis. De titel is een statement: Dick Bruna. Kunstenaar.

Dick Bruna. Kunstenaar. Philipsvleugel, Rijksmuseum, Amsterdam. T/m 15 november.

Lange tijd was de mening anders. Wellicht door de grafische eenvoud van Bruna’s werk, in een tijd waarin de kracht daarvan nog niet op waarde werd geschat. Wellicht ook door zijn brede populariteit en het fortuin dat hij vergaarde met zijn character nijntje. En: ‘Wellicht mede door de grote bekendheid die hij als maker van geliefde kinderboeken geniet’, schrijft tentoonstellingmaker Caro Verbeek met gevoel voor understatement, in de bij de expositie behorende catalogus.

Uit de speelgoedwinkel
Bruna opereerde niet in een apart reservaat voor kinderboekjesmakertjes, integendeel. De tentoonstelling trekt Bruna’s werk uit de speelgoedwinkel en plaatst het op een sokkel. Geeft het geen eigen museum, zoals het Utrechtse dick bruna huis, maar plaatst het tussen en naast zijn grote voorbeelden. In het – wel wat bescheiden – zaaltje in het Rijks hangt een ontwerp voor een boekomslag: een vrouwenportret van Bruna, opgetrokken uit eenvoudige contourlijnen, direct naast een vrouwenportret, opgetrokken uit eenvoudige contourlijnen, van Matisse.

Dat was z’n grote voorbeeld. Toen Bruna in de jaren vijftig als jongeman in Parijs was voor een uitgeversstage, als beoogde maar onwillige opvolger van het familiebedrijf A.W. Bruna & Zn., hing hij rond in musea en galeries en leerde zo het werk van de latere Matisse kennen. Bruna was onder de indruk van zijn minimalisme. Van de egale vlakken in primaire kleuren, van zijn radicale keuze voor het platte vlak, van de mogelijkheden van die beperking en de rake treffendheid daarvan. „Ik zag Matisse en ik bedacht nijntje”, zijn misschien wel de grootste woorden die Bruna ooit over de invloed van de Fransman sprak – woorden met evenveel gevoel voor eenvoud en doeltreffendheid als Bruna’s beeldtaal.

De invloed van Matisse kan moeilijk overschat worden. Bruna nam bij zijn eerstvolgende baantje als ontwerper van grafische boekomslagen voor zijn vaders uitgeverij de technieken van Matisse over: hij tekende en schilderde én knipte en plakte. Dat jonge werk maakt hier in het Rijks misschien wel de meeste indruk: zó treffend eenvoudig, maar met zó veel gevoel voor detail.
Zie het sfeervolle, roze met lila met zwarte omslag van Doctor No van Ian Fleming: een maan, twee palmbomen, drie kleuren, klaar.

Zie de nachtelijke zee op het omslag van Het vergeten eiland van John Rowan Wilson – met in spiegelbeeld in het water Bruna’s signatuur ‘dick’. Zie de iconische Maigret-pijp en het Havank-mannetje, in zekere zin voorlopers van nijntje.

Het Rijks toont meer van Bruna’s voorbeelden, zonder dat dat al te grote verrassingen oplevert trouwens. Sommige overeenkomsten liggen zo voor de hand dat je je er bijna over verbaast dat Bruna niet allang in de kunstenaarsrijtjes wordt genoemd: Matisse, Mondriaan, Van der Leck, Bruna. Want natúúrlijk lopen er rechtstreekse lijnen van Mondriaan naar Bruna, met hun gedeelde primaire kleuren, hun minimalisme. Natúúrlijk dienden de kleurvlakken en de grafische vormen van De Stijl, en dan met name Van der Leck, Bruna ter inspiratie.

Willem Sandberg
Geheimzinnig deed Bruna ook nooit over die voorbeelden: in het nijntjeboek nijntje in het museum (1997) bracht hij al onmiskenbare hommages aan zijn artistieke helden. Hij liet zijn konijn langs een fictieve Mondriaan lopen, een vereenvoudiging van een installatie van Alexander Calder bewonderen, en Bruna maakte een schitterende variatie op The Sheaf van Matisse, de compositie van gekleurde vingerplantbladen, door zo’n zelfde compositie van konijnenkopjes te maken.

Dat werk is overigens niet te zien in het Rijks – dat voorbeeld komt uit de catalogus, die misschien nog wel mooiere en steviger argumenten levert voor de stelling dat Bruna in zijn kunstzinnige context gezien moet worden. In het Rijks vind je hoogstens een paar aardige voorbeelden, in de catalogus vind je de treffendste overeenkomsten. Bruna liet zich niet voor niets inspireren door topwerken (die, het is het Rijks vergeven, het moeilijkst in bruikleen te krijgen zijn).

Wel een mooie vondst, en eentje die in het Rijkszaaltje goed in beeld komt, is de invloed van modernistisch ontwerper Willem Sandberg. Zijn keuze voor onderkastletters nam Bruna rechtstreeks over, in zijn genoemde ondertekening én in de typografie van zijn boeken. Sinds jaar en dag dient nijntje zonder hoofdletter geschreven te worden. Maar als we het over Bruna hebben, kunnen we Kunstenaar voortaan met een grote K schrijven.

Een versie van dit artikel verscheen op zaterdag 29 augustus 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Zwarte Beertjes Book Cover Designs by Dick Bruna Koichi Yanagimoto

Simenon [De woede van Maigret], Dick Bruna, 1964

Havank [De schaduw is terug], Dick Bruna, 1960

Ger & Bas Jan in het land van de ideeënkunst
Ger van Elk & Bas Jan Ader


Ger van Elk en Bas Jan Ader spraken af dat ze de kunst gingen veranderen. Dat lukte ze ook nog. Een expositie doet verslag van hun zoektocht in de conceptuele kunstwereld.

Door HANS DEN HARTOG JAGER 3 SEPTEMBER 2015

De tentoonstelling In Search of... bij Grimm Gallery in Amsterdam heeft alle trekken van een artistiek jongensboek, met twee van Nederlands beste kunstenaars in de hoofdrol. Dat verhaal begint aan het einde van de jaren vijftig, als Ger en Bas Jan elkaar ontmoeten op de Kunstnijverheidsschool in Amsterdam. Bas Jan is de zoon van een dominee uit het Groningse Nieuw Beerta – Bas Jan heeft al op zijn veertiende het ouderlijk huis verlaten omdat hij ‘onhandelbaar’ is. Ger is geboren in een min of meer artistiek milieu in Amsterdam: zijn vader is illustrator. Maar als Ger jong is scheiden zijn ouders en vertrekt zijn vader naar Los Angeles om te werken in de Hanna-Barbera tekenfilmstudio’s (onder andere: The Flintstones). Gers moeder houdt er een aversie tegen kunstenaars aan over, ze knipt zijn vader zelfs van haar trouwfoto’s. Als Ger tien is, bekeert ze zich tot het katholicisme.
The Haircut, Big Cut, Big Savings - Ger van Elk Foto: Michiel van Nieuwkerk. Courtesy of the Estate of Bas Jan Ader, GRIMM Amsterdam, Meliksetian | Briggs Los Angeles

Zo leren ze elkaar kennen, de twintigers Ger en Bas Jan: allebei een getroebleerde jeugd, allebei slim en tegendraads en allebei als jonge kunstenaar zeer ambitieus – ze zoeken elkaar op, roken en praten over kunst en het leven. Het zijn artistiek roerige jaren: steeds meer kunstenaars krijgen genoeg van de ronkende persoonlijke expressie van groepen als de abstract expressionisten. Ze willen juist onromantische kunst gaan vervaardigen, kunst die rommelig, koel en afstandelijk is. Zo zal Ger al in 1961, samen met Wim T. Schippers en fotograaf Bob Wesdorp, het A-dynamisch manifest publiceren, waarin ze pleiten voor kunst die onder andere ‘zakelijk’ is, plat, saai en ‘verwarrend’. Bas Jan is niet zo van de ironie en de manifesten: hij is de zoeker, de twijfelaar van de twee.

Na ruim een jaar scheiden hun wegen: Bas Jan vertrekt naar Amerika en krijgt daar al snel enkele kleine tentoonstellingen. Even keert hij terug naar Europa, maakt een reis door Spanje en Marokko om vervolgens aan te monsteren op een zeilschip dat in elf maanden naar Californië zal varen – alleen raakt de boot in een storm zwaar beschadigd en wordt het door een marinevaartuig naar de haven gebracht. Ger woont al aan de Amerikaanse westkust en studeert kunst aan het Immaculate Heart College, bij de nonnen.
Ger van Elk en Bas Jan Ader: In Search Of... T/m 3/19. Grimm Gallery, Amsterdam.

Daar, in Los Angeles, vinden ze elkaar weer terug: Ger regelt voor Bas Jan een baantje als afwasser en ze delen vanaf dat moment een appartement op Sunset Boulevard. Samen gaan ze de kunst veranderen en daar gaan ze groot en beroemd mee worden. En verdomd, uiteindelijk lukt het ze ook nog. Twee Hollandse jongens die met succes de grote nieuwe conceptuele kunstwereld intrekken. Hansje Brinkers in ideekunstenland.

Warm bad
Vooral dat sentiment maakt deze nieuwe Grimm-tentoonstelling als een warm bad: het idee dat de oude, historische vriendschap tussen Bas Jan Ader en Ger van Elk (die op zich wel bekend was) ook een vorm was van artistieke verwantschap. Vanuit Nederlands perspectief is dat een extra aantrekkelijk idee, omdat op deze manier het Nederlandse aandeel in de tumultueuze ontwikkelingen van de conceptuele kunst zich lekker even wat breder kan maken.


Bij dat verlangen sluit Grimm slim aan: ze tonen vooral werk uit de periode 1969 tot 1973, zowel voor Van Elk als voor Ader de periode waarin ze hun eerste belangrijke werken maakten en ze elkaar bovendien af en toe hielpen: zo maakte Ader de foto’s voor Van Elks tweeluik The Haircut, Big Cut, Big Savings (1971) en filmde Ader zijn Nightfall in datzelfde jaar in Van Elks Amsterdamse garage. Maar er zit ook veel Nederland in: er hangen verschillende foto’s die Ader maakte tijdens zijn verblijf in Westkapelle en op zijn Fall 2 landt hij pontificaal in een zeer Amsterdamse gracht. Ook Van Elk is niet alleen in zijn humor en schijnbaar alledaagse poëzie heel Nederlands: de beste versie van zijn klassieker The Co-Founder of the Word O.K. (1971) is gemaakt op Marken en zijn The Flattening of the brook’s surface (waarin hij vanuit een bootje met een peddel het wateroppervlak probeert ‘glad te strijken’) filmde hij in zo’n lekkere zompige Hollandse sloot.

Er zijn meer overeenkomsten, zowel inhoudelijk als stilistisch. Zo treden Ader en Van Elk allebei opvallend vaak op in hun eigen werk en maken ze allebei foto’s en 16mm-filmpjes waarin absurde acties worden getoond: Ader die van het dak van zijn woning in Los Angeles rolt, Van Elk die met een voetpomp zijn eigen linkervoet ‘oppompt’ of met een heggenschaar zowel de parmantige punt van een buxus als die van zijn eigen haardos afknipt.


Maar in het gebruik van die vorm en die stijl waren ze in die jaren bepaald niet de enigen: opvallend veel van de vroege conceptuele kunstenaars waren volkomen egomaan (wat hun vliesdunne ironie zelden wist te verhullen) en allemaal zochten ze, net als Van Elk en Ader, met weloverwogen luchtigheid naar de grenzen van de traditionele kunst. Zo bekeken voelt de gesuggereerde verwantschap ineens meer als een handige commerciële manoeuvre dan als een serieuze inhoudelijke vergelijking.

Of is er meer?



Ger van Elk: The Co-Founder of the Word O.K. (Marken) nr. 6

Ineens, na lang (en plezierig) kijken doemt er namelijk nog een overeenkomst op, waar Grimm nauwelijks aandacht aan besteedt (of het moet via de titel In Search Of... zijn). Dat is dat bijna alle werken op de tentoonstelling gaan over verandering en transformatie, over onderweg zijn – en vooral: dat de reis geen einde krijgt.

Hartstochtelijk huilen
Je ziet het aan Aders werken die steeds, op allerlei manieren terugkeren bij beweging en onmacht variërend van zijn vele ‘val-werken’ tot zijn klassieker I’m too sad to tell you waarin we hem hartstochtelijk zien huilen en de tekst ‘Please don’t leave me’, die in hanenpoten op de achterwand van de galerie is gekalkt. Ook Van Elk speelt met transformaties: van de ‘zelfportretten’ waarin hij zelf, gewapend met een knapzak en een rookworst het woord ‘OK’ vormt (typisch een transformatie die je als toeschouwer zelf moet ‘zien’ en voltooien) tot het met lucht volpompen van zijn eigen voet en het gladstrijken van het water: het is allemaal tijdelijk, de uitkomst vergeefs, lijkt hij te zeggen – behalve als je er kunst van maakt.

Natuurlijk past dat uitstekend bij het conceptuele verlangen om ‘onaffe’ kunstwerken te maken, maar bij zowel Ader als Van Elk lijkt er meer te spelen. Je zou het kunnen gooien op hun jonge jaren, op de ‘verdwenen vaders’, op de moeizame verhouding tot religie, op het vele reizen. Maar interessanter is het idee dat ze door dat voortdurende transformeren steeds opnieuw een kier in hun werk creëren, een open plek, een punt waar ze de redenering nadrukkelijk niet afmaken en jou als toeschouwer zo uitdagen dat van ze over te nemen.

En dat werkt – als toeschouwer ben je op de tentoonstelling uiteindelijk net zozeer ‘In Search of...’ als de kunstenaars. Dat maakt ook de zware kunsthistorische fascinatie met Aders verdwijnen, in 1975 op de Atlantische Oceaan terwijl hij werkte aan zijn project In Search of The Miraculous, nog fascinerender.

Het opmerkelijke is: de tentoonstelling verklaart dat diepgewortelde verlangen naar zoeken van Ader en Van Elk eigenlijk niet. Maar daardoor wordt de expositie zelf ook zo’n kier: hoe langer je naar deze werken kijkt, hoe meer je wilt zien en weten en denken. Daardoor krijgt In Search of... zowaar museale allure: een nieuwe en fascinerende blik op de wonderbaarlijke beginjaren van twee van Nederlands grootste conceptuele kunstenaars. Ken je die van twee mannen die samen op reis gingen terwijl ze wisten dat ze hun doel nooit zouden bereiken? Ze gingen toch.

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 3 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

De wereld van Emmy

Vrij Nederland: wonderlijk, maar geen sprookje

Tussen de stapels papier kwam ineens een dame tevoorschijn: wilde haren, eigenzinnige blik. Ze droeg drie schorten over elkaar. ‘Kun je even het licht uitdoen,’ vroeg ze terwijl ze zich omdraaide. ‘Of ben je daar soms te lui...

Lees verder

‘Verlies kolonie doet nog pijn’
Thom Hoffman

De Cultural Professor 2015 aan de TU Delft wil een Beeldbank Nederlands Indië samenstellen.

Door KESTER FRERIKS 10 SEPTEMBER 2015

THOM HOFFMAN

Thom Hoffman (Wassenaar, 1957) geniet bekendheid als acteur, fotograaf en documentairemaker. Hij speelde hoofdrollen in tal van Nederlandse films, zoals De Vierde Man (1983) en De Avonden (1989). Voor NRC Handelsblad fotografeerde hij schrijvers. Hoffman is getrouwd met actrice Giam Kwee.

‘Wat voor wereld is dat geweest, de Nederlands-Indische wereld? Het zou prachtig zijn als we met een enkele muisklik bijvoorbeeld Palembang 1915 kunnen oproepen of het Batavia van vroeger.” Acteur en fotograaf Thom Hoffman is aangesteld als Cultural Professor 2015 aan de TU Delft. In samenwerking met studenten wil hij een Beeldbank Nederlands-Indië (Beeldbank NI) samenstellen, geïnspireerd op de Beeldbank WO2 van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD). Zo’n allesoverkoepelend digitaal forum bestaat niet over Nederlands-Indië. Hoffman werkt daartoe ook samen met musea en instellingen als Spoorwegmuseum, Tropeninstituut, Rijksmuseum en Volkenkundig Museum. Ook put hij uit zijn eigen collectie.

Thom Hoffman: Kromo Blanda – perspectieven op Nederlands-Indië. Openingslezing 11/9 TU Delft. Inl: tudelft.nl/cp2015

„Mijn thema is Kromo-Blanda. Het gaat over de tegenstelling tussen de Indonesische bevolking (‘kromo’) en de blanke kolonist (‘blanda’)”, zegt Hoffman in zijn atelier in Amsterdam. „Met de studenten bestuderen we de geschiedenis van Nederlands-Indië aan de hand van de vroege fotografie, vanaf circa 1859 tot aan de soevereiniteitsoverdracht in 1949. We kennen Indië allemaal als het paradijselijke land met in overdaad levende Nederlanders. Zij behoorden tot de upper class. Maar er is ook het donkere tegenbeeld. Bijvoorbeeld dat tot rond 1900 lijstraffen jegens de arbeiders op de plantages nog steeds voorkwamen.”

Hoffman is benieuwd of de fotografie van de zwarte zijde van het kolonialisme van invloed is geweest op het regeringsbeleid. Halverwege het gesprek toont hij een foto van een weelderig gedekte tafel met uitzicht op een golfbaan. Op de achterzijde staat een opzienbarende mededeling: „Whites live sumptuously in the Dutch Indies.” ‘Sumptuously’: overdadig. Ook de omstreden foto met het opschrift boven de Simpang Sociëteit in Soerabaja behoort tot het ‘tegenbeeld’ van de koloniale tijd: ‘Verboden voor honden en inlanders.’

Hoffman vervolgt: „Nog altijd heeft Nederland een verkrampte omgang met de voormalige kolonie. Dat bleek onlangs uit het onderzoek naar de structurele geweldsexcessen tijdens de politionele acties. Terwijl in Nederland nog altijd het idee heerst van het ‘vredige Indië’. Die tegenstellingen vormen mijn inspiratiebron. De Beeldbank NI staat open voor iedereen die een inzending wenst te doen, dus ook familiealbums zijn welkom. Het is meer dan een verzameling foto’s alleen. Met de pientere koppen van Delft wil ik dit forum zo inrichten dat je op een bepaald veld op de foto kunt klikken, zodat je een beschrijving krijgt, eventuele maker, herkomst en de historisch-maatschappelijke context. Destijds waren de foto’s bedoeld om de trots en de zegeningen van de koloniale tijd te vieren, nu zien we ook het tegendeel: de schaamte, de spijt. Ik denk dat er in Nederland nog steeds pijn leeft over het verlies van de kolonie. Als je meer weet over de achtergrond van die koloniale wereld, dan kan dat de pijn verzachten. Ik vraag me ook af of er foto’s bestaan van Europeanen en ‘inlanders’ die ongedwongen samenzijn. Ik heb daarvan tot nu toe weinig kunnen ontdekken. Ik wil van de Beeldbank NI een open instrument maken.”

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 10 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

‘Zo mooi was het niet in Indië’

‘Charlie Hebdo is te ver gegaan’
Fotofestival

Fotografenduo Lambau van het Franse satirische blad Hara-Kiri (voorloper Charlie Hebdo) exposeert in Perpignan.

Door ROSAN HOLLAK 8 SEPTEMBER 2015

Cabu, Charb, Honoré, Tignous, Wolinski. Ze staren de bezoeker recht aan. Op Visa Pour L’Image, het festival voor de fotojournalistiek in Perpignan, worden de vermoorde medewerkers van het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo op een speciale expositie herinnerd. De vijf portretten in zwart-wit, gemaakt door fotograaf Arnaud Baumann, hangen prominent in het midden van de tentoonstellingsruimte. De foto’s eromheen gaan over Hara-Kiri, de voorganger van Charlie Hebdo (zie kader) en werden gemaakt tussen 1974 en 1985.

Er hangen foto’s van een uitgelaten Professeur Choron (Georges Bernier) in innige omarming met François Cavanna – de initiatiefnemers van het blad – en beelden van tekenaars Gébé, Cabu, Wolinski en de Nederlandse Willem tijdens chaotische redactievergaderingen, dronken nachten, happenings met naakte redacteuren en dames van wie het achterwerk wordt beschilderd.

ZOWEL MAANDBLAD ALS WEEKBLAD

Het satirische maandblad Hara-Kiri werd opgericht in 1960 door François Cavanna en Georges Bernier. Het tijdschrift werd twee maal verboden en werd in 1969 een weekblad: Hara-Kiri Hebdo.

In 1970 werd Hara-Kiri Hebdo weer verboden, na een grap over de dood van generaal De Gaulle. Om het verbod te omzeilen werd het blad omgedoopt in Charlie Hebdo.

Daarnaast werd Hara-Kiri Mensuel uitgeven. Dit maandblad werd, wegens financiële problemen, begin 1986 opgeheven. Charlie Hebdo was eind 1981 al in de problemen gekomen en kwam, voordat het werd opgeheven, in 1982 nog drie keer uit als dagkrant.

In 1992 werd Charlie Hebdo opnieuw opgericht, dit keer door Philippe Val en Cabu, met een deel van de oude redacteuren. Op 7 januari pleegden twee moslimterroristen een aanslag op de redactie, waarbij 12 mensen omkwamen.

„We hadden niet verwacht dat we ooit iets met deze foto’s zouden doen”, zegt Baumann. Samen met collega Xavier Lambours is hij in Perpignan om de expositie en hun nieuwe fotoboek, getiteld Dans le Ventre de Hara Kiri, te promoten. „Charlie Hebdo werd vóór 7 januari dit jaar door weinig mensen gelezen”, zegt Lambours. „Als de terroristische aanslag op de redactie niet had plaatsgevonden, was het blad er vast niet meer geweest, en dit boek ook niet.”

Inseminatie bij opblaaspop
De fotografen, inmiddels rond de zestig, zijn jeugdvrienden. In een razendsnel tempo, elkaars zinnen aanvullend en grappen aftroevend, vertellen ze over hun liefde voor Hara-Kiri. „Als jongen las ik het blad”, vertelt Baumann. „Ik kwam uit een burgerlijk gezin. Het tijdschrift gaf mij zuurstof.” Hij vertelt hoe hij in 1972 iemand van Hara-Kiri meende te herkennen in de Parijse metro. „Ik vroeg hem of hij bij het blad werkte. Hij zei dat hij geen tekenaar was, maar de drukker. Als ik zin had, kon ik op een dinsdag naar de redactie komen.” Lambours: „Niet dat we welkom waren. We moesten uren wachten.” Baumann: ,,De tekenaars negeerden ons compleet. We zaten een beetje te niksen achter een groen gordijntje. Maar uiteindelijk nodigde Professeur Choron ons uit voor de lunch.” Lambours: „Paté, kaas, goede wijn. Dat hadden ze prima geregeld.”

François Cavanna (1923-2014), mede-oprichter vanHara-Kiri, met cartoonistGeorges Wolinski (1934-2015) op de redactie in 1981. Wolinski werd vermoord bij de terroristische aanslag opCharlie Hebdo van 7 januari.

Vanaf dat moment bleef het duo rondhangen op de burelen van Hara-Kiri. Maar pas in 1974 kregen ze, onder het pseudoniem Lambau, hun eerste opdrachten. Hun eerste foto’s werden opgenomen in een special, gewijd aan ‘de nazi’. „De collaborateur werd verheerlijkt. Het was bedoeld om de Fransen, die geneigd zijn op te scheppen over hun verzetsverleden, eens flink te kakken te zetten.”

De Hara-Kiri à Charlie, expositie t/m 13 sept. op Visa pour L’Image in Perpignan. Dans le ventre d’Hara Kiri, fotoboek te bestellen bij Amazon.fr. voor 35 euro.

Hara-Kiri, dat als maandblad uitkwam naast het weekblad Charlie Hebdo (zie kader), was in die tijd vooral een blad om ‘flink bij te lachen’, aldus Baumann: „Maatschappelijke kwesties werden op een provocerende manier aangekaart.” Lambours: „De hypocrisie en het paternalisme, daar werd tegenaan getrapt.”

Met spotprenten, bewerkte foto’s of acties werd telkens de vinger op de zere plek gelegd. Op één foto is te zien hoe Professeur Choron, tijdens een happening in 1980, een opblaaspop kunstmatig insemineert met het sperma van de Franse komiek Coluche. „In die tijd was dat taboe”, zegt Lambours. „De actie was bedoeld om op te komen voor vrouwenrechten”, aldus Baumann. „Maar zo werd het door vrouwen zelf eigenlijk niet begrepen.”

Je suis Hara-Kiri
Die anarchistische, provocatieve humor vormde de kern van het maandblad, totdat Hara-Kiri door geldproblemen begin 1986 ter ziele ging. Beiden fotografen stopten rond die periode – Lambours kreeg een baan bij Libération – maar bleven daarna op afstand Wolinski, Cavanna en Willem volgen, die vanaf 1992 bij de heropgerichte Charlie Hebdo gingen werken. „Het was ons blad niet meer”, zegt Baumann. „De oorspronkelijke geest van Hara-Kiri was verdwenen. Professeur Choron gaf zijn tekenaars alle vrijheid, maar Philippe Val, tot 2009 de leidende figuur van het blad, wilde alles zelf bepalen. Hij was geobsedeerd door religie en bleef zijn tekenaars in een bepaalde richting duwen. Als iets hem niet zinde, ging het niet door.”

„Val is te ver gegaan met het pushen van de islam”, meent ook Lambours. „Hij heeft de redactie aan te veel gevaren blootgesteld. Ook al werden de medewerkers beveiligd, wat zij aan het doen waren, was een vorm van zelfmoord.” Hadden de tekenaars van Charlie Hebdo voorzichtiger moeten zijn? Baumann zwijgt even. „Dat vind ik een lastige kwestie. Maar het is absurd dat iemand als Cabu, die het leger haatte, gedood werd door een kalasjnikov.” Hij vertelt dat Cavanna, die in 2014 overleed, en Wolinski zich al een tijd niet meer thuis voelden bij Charlie Hebdo en niet gelukkig waren met de anti-islamkoers. „De jongere generatie had het blad overgenomen.” Lambours: „Je suis Charlie betekent voor mij: Je suis Hara-Kiri.”

Vlak voor ze opstaan laat Baumann een tekening van zijn vriend Kamagurka zien die is opgenomen in het fotoboek. „Hij werkt toch voor NRC? Wilt u hem iets doorgeven? ‘Kama, je had gelijk om thuis te blijven op 7 januari.’” Bij het afscheid grist Baumann razendsnel het aangereikte visitekaartje weg voor de neus van zijn vriend en rent de gangen van de expositiehal in. „Je hebt ’m lekker niet!” Lambours rent achter hem aan. Als twee jongens, die tikkertje spelen, verdwijnen ze uit het zicht.

Een versie van dit artikel verscheen op dinsdag 8 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

film-stills

Vrij Nederland: Schijnvertoning

‘Een vriend van me zat op de Filmacademie. Hij vroeg of ik film-stills wilde maken op zijn filmset. Er werd ’s nachts op een landgoed gefilmd. Buiten stonden grote lampen opgesteld. Die moesten een set binnenin het huis uitlichten. Maar...

Lees verder

DE DIJKVERZWARING IN DE ZEVENTIGER JAREN 
beeldbepalend voor het huidige dorpsgezicht van Brakel.

Dat dijkverzwaring een noodzaak was bleek in 1953. Na de watersnoodramp in zuid-west Nederland kwam er een deltawet met een bijbehorend deltaplan. In de deltawet stond ook dat de dijken verzwaard en verhoogd moesten worden. In de Bommelerwaard betekende dat, afhankelijk van de bestaande dijkhoogte, van 30 cm tot 1 meter. Behalve verhoging van de dijk moest de dijk ook een minimale dijkbreedte krijgen en het dijktalud aangepast worden, de huizen aan de rivierzijde in Brakel en Zuilichem moesten daardoor verdwijnen, waardoor het dorpsbeeld totaal zou veranderen. Binnen dertig meter vanaf de dijkvoet mocht geen open water meer zijn om kwel te voorkomen en bomen moesten verdwijnen omdat ze anders bij val gaten konden veroorzaken.

 

Al in 1955 lagen bij het toenmalige polderbestuur al voorstellen van de provincie om de Waaldijk te verzwaren. Eind zestiger jaren werd het besluit genomen en vanaf 1960 werden voor dat doeleinde al dijkwoningen aangekocht. Er moesten offers gebracht worden voor de veiligheid. In Brakel moesten 140 woningen verdwijnen. De bewoners van de Waarddijk waren het eerst aan de beurt omdat de ondergrond aan de rivierzijde, waar geen huizen stonden te slecht was om daar de dijk te versterken en te verbreden. Aan het andere einde van Brakel, het zgn. Boveneind moesten de huizen verdwijnen omdat de kil gespaard moest worden. Behalve aan de buitenzijde moesten in de bebouwde kom van Brakel ook huizen aan de 

 

binnenzijde verdwijnen, o.a. de bakkerij van Van Veenendaal met het café van Henkie Bakker en het markante oude gemeentehuis De Ronduit. In 1860 gaf Jean Boudet van Dam. aan de gemeente de opdracht dit gebouw te plaatsen, volgens het bestek en modeltekening als dat van de gemeente te Chaam bij Breda. Dit gebouw heeft gedurende ruim honderd jaar dienst gedaan en werd in 1972 voor een bedrag van ƒ 17.500 aan het polderdistrict verkocht.

Intussen ging het leven verder, ook het water in de Waal stond niet stil. In 1970 was de extreem hoge waterstand in Brakel zelfs kritiek te noemen. Met zandzakken hield de Waard­dijk het uit, terwijl de Nieuwendijk met schotten en zandzakken werd verhoogd. Het begrip dijkverzwaring werd toen met andere ogen bezien. Als het dan toch moest gebeuren kon geld wellicht veel goed maken.

In 1972 hadden bewoners in de dorpskern, die om taxatieredenen al ingelicht waren, met een brief tegen het voornemen de boel te slopen, geprotesteerd. Dit alles mocht niet baten. Ver­schillende eigenaren op de Waarddijk die hun poot stijf hielden, kregen na ruim twee jaar weigeren via een gerechtelijke procedure het drievoudige van wat andere bewoners enkele jaren eerder kregen. Mede om deze redenen namen in die tijd de heren A. van de Beek, de toenmalige huisarts en J. Scheltus, eigenaar / bewoner van Huis Brakel, het initiatief tot het oprichten van de Stichting ”Dorp en Landschap". Doel was om vanuit die stichting bezwaar aan te tekenen tegen deze gang van zaken en te trachten een ommekeer te bewerkstelligen. De oprichtingsvergadering werd massaal bezocht en de regionale pers besteedde er grote aandacht aan. Noch de polder, noch de gemeente bleken gehoor te geven aan de geuite bezwaren van de nieuw opgerichte stichting.

Dan maar de politieke weg dachten de bestuursleden Scheltus en Van de Beek. De laatste dag waarop het mogelijk was werd op het gemeentehuis de naam van de nieuwe partij gedeponeerd en met acht man op de lijst ging Gemeenschapsbelangen in 1974 de verkiezingen in en kwamen met twee zetels in de raad, 5 stemmen tekort voor een derde zetel. Gemeenschapsbe­langen in de raad en de Stichting Dorp en Landschap buiten de raad, vochten zij aan zij, echter alle argumenten werden zowel door Provinciale Staten als door het Polderdistrict van tafel geveegd. Volgens een enquête steunden 87,5 % van de bevolking de bezwaren, maar in de gemeenteraad was geen meerderheid. Met name tijdens de sloop van het voormalige gemeentehuis De Ronduit laaiden de gemoederen hoog op. Via een kort geding probeerde men nog bij de rechter het besluit tegen te houden, ook dit mocht niet baten en in 1975 werd de slopershamer dan toch gebruikt om het gebouw met de grond gelijk te maken.

Op de plaats van het verdwenen gemeentehuis staat nu het bronzen vrouwtje van Brakel, een schepping van de Giessense beeldhouwer Ton Koops. Het vrouwtje kijkt met een zorgelijke blik naar de waterstand van de Waal.

Het Brakelse voorbeeld hoe het er toen aan toe ging wordt in de landelijke politiek hier en daar nog al eens genoemd, op de wijze zoals het toen aangepakt werd, veranderde het dorpsgezicht van Brakel wel heel ingrijpend. Aan de Stichting dorp en Landschap is het te danken dat een deel van het dijkdorp Zuilichem werd gespaard. Rijkswaterstaat heeft inmiddels andere inspraakprocedures voor dijkverzwaringen waardoor landschappelijke veranderingen minder ingrijpend zijn en de natuur hier en daar weer de kans krijgt zich te herstellen.

Dankzij de dijkverzwaring in Brakel en de aanwezigheid van de Meidijk behoefden Brakel en Poederoijen in 1995 niet te evacueren.

Unseen: schatkamer vol onontdekte foto’s

Door SANDRA SMALLENBURG 17 SEPTEMBER 2015
is redacteur beeldende kunst

‘De lat hoog, de drempel laag.” Zo omschrijft de nieuwe directeur van Unseen, Rixt Hulshoff Pol, de fotografiebeurs die dit jaar voor de vierde keer plaatsvindt in de Westergasfabriek in Amsterdam. Unseen is een beurs die toegankelijk wil zijn, informeel, een ontmoetingsplek voor kunstenaars en verzamelaars, maar ook voor het brede publiek. „Wij willen laten zien dat een beurs geen intimiderend evenement hoeft te zijn”, zegt artistiek leider Emilia van Lynden. „Ook jonge verzamelaars moeten zich welkom voelen. Voor 800 euro kun je al een mooie foto kopen.”

De naam Unseen mag je gerust letterlijk nemen. Unseen staat voor ongezien werk. Kersverse foto’s dus, van jonge talenten. Maar ook nieuw en nog onbekend werk van bekendere namen als Jacqueline Hassink, Nobuyoshi Araki of Erwin Olaf. Onder het kopje Unseen Premières worden dit jaar ruim tachtig fotowerken of fotoseries getoond die nog niet eerder in galeries of op beurzen te zien waren. Wie dit weekeind de Gashouder binnenloopt, betreedt dus een schatkamer vol onontdekte foto’s. Hier kun je nog het gevoel krijgen „er vroeg bij te zijn”, zegt Hulshoff Pol – voordat zo’n kunstenaar ontdekt wordt door zwermen gretige volgelingen.

In die zin is Unseen een eigenzinnige beurs. Op Art Basel of op de Frieze Art Fair is vooral werk te zien van kunstenaars die zichzelf als merk al bewezen hebben. En op een gevestigde fotobeurs als Paris Photo kom je steeds hetzelfde rijtje voorspelbare, gecanoniseerde namen tegen: Ansel Adams, Diane Arbus, Richard Avedon, Henri Cartier-Bresson. Maar op Unseen zie je hoe jonge Iraanse fotografen als Abbas Kowsari en Mohammad Ghazali het dagelijks leven in Teheran vastleggen. Hier laten pas geopende galeries als Webber Gallery Space uit Londen, Cinnnamon uit Rotterdam of Dürst Britt & Mayhew uit Den Haag hun rijzende sterren zien. Je bladert er door zeldzame, in eigen beheer uitgebrachte fotoboeken. Je ontdekt nieuwe visies op landschapsfotografie of fotojournalistiek, ziet nieuwe trends in de conceptuele kunstfotografie.

Duidelijk is dat fotografie al lang geen geïsoleerd eiland meer is. Het is een plek waar cross-overs worden gemaakt naar schilderkunst en beeldhouwkunst, naar film en performancekunst. Aloude genres als het landschap, het portret of het stilleven worden door deze jonge generatie beeldenmakers opnieuw bezien. Steeds opnieuw stellen ze de fotografie ter discussie, om vervolgens overtuigend te laten zien hoe relevant het medium nog altijd is.

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

Ongemak in beeld, 5 tips van Erik Kessels
Op de fotobeurs Unseen is werk van zo’n 150 fotografen te zien. Fotografieliefhebber Erik Kessels gidst de bezoeker langs vijf van zijn favorieten.

Door ARJEN RIBBENS 17 SEPTEMBER 2015

Misschien is ongemak wel een voorwaarde voor een goede foto. Dat zegt Erik Kessels, creatief directeur van communicatiebureau KesselsKramer. Wat hem betreft zijn er al genoeg foto’s die heel gemakkelijk voelen. Met de huidige techniek is een mooie foto maken ook niet zo’n kunst, zegt Kessels.

Kessels verzamelt ongemakkelijke foto’s. Hij publiceert ze ook regelmatig in fotoboeken en in het tijdschrift Useful Photography. Op Unseen is een door Kessels samengestelde tentoonstelling die schaamte en verlegenheid als uitgangspunt heeft: The Embarrassment Show.

Deze expositie, te zien in de buitenruimte van de beurs, is het resultaat van een door Kessels geleide workshop aan de Zwitserse academie ECAL. Twintig fotografiestudenten moesten van Kessels op zoek naar „de schaamte in zichzelf”. Dat leidde tot bijna therapeutische sessies waar menige traan vloeide. Een student maakte bijvoorbeeld foto’s over haar boulimia, een ander kwam uit de kast als kleptomaan en fotografeerde alle spullen die hij ooit had gestolen.

Kessels: „Als je als creatief persoon niet bereid bent om jezelf te vernederen, fouten te maken en keihard onderuit te gaan, kan je beter overwegen in een kantoortuin te gaan werken. Daar is het veiliger. Want als kunstenaar word je minstens één keer per dag voor idioot uitgemaakt.”

Op verzoek gidst Kessels de bezoeker van Unseen langs vijf jonge fotografen die hoog scoren op ongemak.

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Het plaatje moet lekker zijn. Erotisch
Lievelingswerken
Casting director Hans Kemna verzamelt foto’s zoals hij vroeger mensen verzamelde. „Ik kijk naar het uiterlijk. Ik moet op een foto vallen.” De lievelingswerken uit zijn grote verzameling zijn te zien op Unseen.

Door RINSKJE KOELEWIJN FOTO MERLIJN DOOMERNIK 17 SEPTEMBER 2015

De serveerster met „schitterende Halina Reijn-benen” brengt hem net een kopje koffie. Hans Kemna (75) zit aan een tafeltje in de tuin van buitenplaats Frankendael in Amsterdam. Pet, sjaaltje, zonnebril over zijn gewone bril geschoven, in zijn hand een half opgerookte sigaret. Hij leunt achterover en begint meteen te praten. Gezéllig. Hij was een uurtje eerder gekomen, met de tram, lijn 9, twintig minuutjes vanaf de Dam, daar woont hij één minuutje vandaan, en dan ben je er al. Dat kwam, vanochtend was hij ineens zenuwachtig geworden. Liep hij door zijn huis, normaal hangt dat dus van onder tot boven vol met foto’s, maar nu is een deel daarvan weg.

Voor de jaarlijkse fotografiebeurs Unseen, dit weekend, komen galeriehouders van over de hele wereld naar Amsterdam om werk van bekende en onbekende fotografen te laten zien. Hans Kemna, bekend én fervent fotoverzamelaar, is voor de gelegenheid gevraagd zijn lievelingswerken te laten zien. Tot half november worden die tentoongesteld in Frankendael. En zijn de muren bij hem thuis leeg. „Helemaal niet erg”, zegt hij. Hij heeft „toch veel te veel”. Nu kan hij eindelijk eens ophangen wat normaliter staat opgestapeld langs de plinten.

Drie maanden lang dus hangen de foto’s niet bij hem, maar hier. Hij wijst nu naar het achttiende-eeuwse landhuis dat bij de tuin hoort. Daar, in de zalen boven restaurant Merkelbach, komen die foto’s te hangen. En dat is natuurlijk enig, heel eervol ook dat ze hem daarvoor vroegen, maar nu de openingsdag nadert – 20 september, laten we bidden dat het dan óók zulk schitterend weer is – sloeg ineens de paniek toe. Want wat moest waar komen te hangen?

Hij schenkt een glaasje water in voor ons allebei. Hij is inmiddels helemaal gerustgesteld, zegt hij. Het Stedelijk Museum stuurt twee ophangers, of hoe je die jongens ook noemt, om de zalen perfect in te richten. En curator Xander Karskens van Museum De Hallen in Haarlem heeft hem geholpen knopen door te hakken.

Alles in het nette. Geen piemels, geen naakte torso’s en genoeg foto’s van vrouwen en leuke meisjes

Beslissing nummer één: van Wolfgang Tillmans, de Duitse fotograaf van wie hij wel vijftig, zestig werken bezit – „de allergrootste verzameling ter wereld” – koos hij niets. „Wolfgang, ik ken hem al jaren, wil dan exact weten wat ik van hem laat zien en waar het komt te hangen en dan moet er een assistent van hem overkomen om daarover mee te beslissen. Ajakkes, nee hoor.”

Het moet een kleine, niet-pretentieuze tentoonstelling worden met werk van alleen Nederlandse fotografen. Rineke Dijkstra, Celine van Balen, Koos Breukel, Carla van de Puttelaar, Jasper Groen. Géén Anton Corbijn – dat was beslissing nummer twee – want zijn werk heeft net maandenlang in Den Haag gehangen.

Hij heeft, zegt hij, een keurige selectie gemaakt. Alles in het nette. Geen piemels, geen naakte torso’s, en genoeg foto’s van vrouwen en leuke meisjes. Hij glundert: „Ik zeg tegen iedereen: neem alsjeblieft je kinderen mee.”

Vroeger, toen hij nog volop als casting director werkte, hing zijn kantoor vol mannelijk bloot. Als er dan kinderen kwamen die hij moest casten – „kaasten”, zegt hij – wilde zijn secretaresse dat hij de blootste foto’s weghaalde. „Daar ben ik mee opgehouden. De grap is: kinderen keken er niet van op. Hooguit waren er wat moeders die er aanstoot aan namen.”

Iets met libido
Hij denkt hardop na. Hoe noemde Xander zijn verzameling ook alweer? O ja: libidineus. „Weet jij wat dat betekent? Zal wel iets met libido te maken hebben.” En, zegt hij, dat klopt ook precies. Hij moet op een foto vallen. Het plaatje moet lekker zijn. Erotisch. Meestal staan er mensen op, mannen, vrouwen, maakt niet uit. Soms kan een „stille foto” hem ook grijpen: een lege huiskamer, een straat, een plek in de natuur. „Maar altijd kun je in het lege beeld de menselijke aanwezigheid voelen.”

Hij kan zich exact herinneren wanneer hij voor het eerst dat soort gevoelens kreeg bij fotografie. Het fotoboek Wij zijn 17 van Johan van der Keuken. Zelf was hij toen 16, woonde in Rotterdam, als jongste zoon van leuke, hardwerkende ouders. En daarna, toen hij voor acteur studeerde en in Amsterdam woonde, kreeg hij het boek: Een liefdesgeschiedenis in Saint Germain des Prés van Ed van der Elsken. Schit-te-rend.

De menukaart schuift hij terzijde. Hij wijst naar het tafeltje naast ons. Wat zij daar hadden, dat zag er zo lekker uit, dat wil hij ook. Een gegratineerde tosti. Met datzelfde libidineuze gevoel, zegt hij, kiest hij ook altijd zijn acteurs. „Ik val op hun uiterlijk. Ik moet ze aantrekkelijk vinden. Lekker.” En ze moeten kunnen acteren, dat ook natuurlijk. Aantrekkelijk is niet hetzelfde als mooi of perfect. „Een hazenlip kan ook schitterend zijn.”

Vrienden van eigen leeftijd
Die acteurs verzamelt hij om zich heen. „Ze zijn mijn kinderen. Ze omringen me. Ik leef met ze.” Ik heb, zegt hij daarna, nauwelijks vrienden van mijn eigen leeftijd. Behalve Adrian natuurlijk. Adrian Brine, Brits toneelregisseur. Met hem is hij al bijna vijftig jaar. „Hij is bijna tachtig, maar al wekenlang stapt hij elke dinsdag op de Thalys naar België om daar te repeteren met een groep acteurs.” Snelle blik op zijn iPhone voor hem op tafel. „We bellen en sms’en drie keer per dag.”

Nou wil ik zijn feestje niet verpesten, en het is dat hij er zelf over begint, over leeftijd. Maar het nadeel van verzamelen is toch wel dat je tegen de tijd dat je een flinke collectie bij elkaar hebt, je al moet gaan nadenken over wat je er na je dood mee wilt. Ja, zegt hij. „Daar zit ik ook wel mee.” Mensen zeggen tegen hem: doe toch weg die foto’s. „Maar wat als ik het aan een museum geef? Dan komt het in een depot. Heeft niemand er wat aan.”

Een tijdje terug hield hij een verkooptentoonstelling, omdat het bij hem thuis wel erg vol werd. „Er bleven een paar werken onverkocht. Eentje, van Jan Fabre, vond Hans Kesting, een goede vriend van mij, heel prachtig. Toen heb ik hem die gegeven.” Waarom heeft Hans Kesting die dan niet gekocht? Vinnig: „Hij is acteur, schat. Die hebben nooit geld.” Maar wat hij zeggen wilde: nu hangt die foto bij Hans Kesting thuis en als hij daar op bezoek gaat, ziet hij hem weer en zo genieten ze er allebei van. Hij heeft nu besloten dat als heel goede vrienden op een van zijn foto’s vallen, dat ze die dan nu alvast van hem krijgen en niet straks, als hij dood is.

Verzamelen, zegt hij, is een verslaving en een ziekte. „Je wordt hebberig.” Hij heeft wel dingen gekocht waarvan hij later dacht: waarom? Nee, hij gaat niet zeggen van welke fotograaf. „Ik let altijd wel op de prijs.” De foto’s van Wolfgang Tillmans – van wie hij er zoveel heeft – kocht hij in de tijd dat die nog betaalbaar waren. Nu kost een beetje knappe foto zomaar 60.000 euro. „Veilingen vind ik heel eng. Vinger opsteken, een knikje. Ik durf dat niet, dat moet iemand anders voor me doen.” Nooit gaat hij voorbij de prijs die hij vooraf in zijn hoofd heeft. „Als mijn hoogste bod 10.000 is en een ander biedt 100 meer, dan zeg ik: nee.” Zit hij dus echt niet mee.

Die verzamelwoede, heeft hij die alleen met foto’s? „Kauwgomplaatjes, filmsterrenplaatjes, alle stripboeken van Kuifje.” Nu hij het erover heeft: zijn moeder, met wie hij een zeer diepe band had, bewaarde zijn strips op de vliering van hun huis. In een doos. Die heeft ze dus buiten gezet. Bij het vuilnis. Was nu een fortuin waard geweest.

Best goed geboerd
Net zei hij dat hij tegenwoordig af en toe een foto weggeeft. Betekent dat dat zijn verzamelwoede is geluwd? „Het wordt minder. Ik koop minder. Ik heb ook minder geld dan vroeger.” Hij heeft best goed geboerd als casting director, maar sparen heeft hij nooit gedaan, logisch, want hij verzamelde. Geen seconde spijt heeft hij ervan. Adrian en hij hebben nu wel hun huisje in Turkije in de verkoop staan, ze komen er al zeker veertig jaar. Als dat wat oplevert, en dat verwacht hij zeker, dan hebben ze weer even wat ruimte.

In een opwelling heeft hij zich laatst ingeschreven bij de Makroon. Ken ik dat niet? Dat nieuwe centrum voor ouden van dagen vlakbij het Nieuwe DeLaMar-theater. Het houdt hem toch bezig, de ouderdom die dichterbij komt. Voor zijn zeventigste verjaardag heeft hij van zijn vrienden een reservering op Zorgvlied gevraagd. De begraafplaats aan de Amstel. Afijn, hij heeft zich direct weer uitgeschreven bij de Makroon. „Ik ben er wezen kijken en het voelt toch te veel als een crematorium.”

Dus nu heeft hij het volgende bedacht: hij blijft wonen waar hij woont. Het is toch de begane grond. En als hij mankementen gaat vertonen – hij klopt het snel af op het tafelblad – en hij, of Adrian, heeft hulp nodig, dan kan hij altijd alsnog besluiten zijn verzameling te verkopen.

Hij heeft zoiets al eens besproken met een vriendin van hem die werkt bij veilinghuis Christie’s. Zo’n Kemna-collectie is misschien niet world wide known en hij weet ook wel dat er veel grotere verzamelaars zijn dan hij, maar het zal toch behoorlijk wat opbrengen. „Die vriendin zegt: ik wil het dolgraag hebben. Ze verkoopt het zo voor me. Maar, zegt ze: doe het voorlopig nog maar even niet. Je zult je foto’s zo verschrikkelijk missen.”

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


De knip- en plakgeneratie
De nieuwste ontwikkelingen
In de fotografie gebeurt nu wat al gebruikelijk is in popmuziek en schilderkunst: het is één grote remix. De beelden gaan steeds minder over de wereld om ons heen en steeds meer over het medium zelf.

Door SANDRA SMALLENBURG 17 SEPTEMBER 2015

Anouk Kruithof,Sweaty Sculpture (denim), 2015

Is dit nog een foto? De liefhebber van klassieke fotografie, die graag kijkt naar mooi ingelijste vintage afdrukken op barietpapier, zal op Unseen regelmatig van de ene verbazing in de andere vallen. De Amsterdamse beurs voor hedendaagse fotografie laat steevast de nieuwste ontwikkelingen in het fotografische veld zien. En dit jaar valt op dat de nieuwe generatie kunstenaars de grenzen van het medium behoorlijk oprekt of zelfs simpelweg negeert.

Hoezo zou een foto plat moeten zijn? Je kunt hem ook afdrukken op een sculptuur of een glasplaat, zoals Anouk Kruithof doet. En waarom zou een foto rechthoekig moeten zijn? Je kunt hem ook in iedere gewenste vorm knippen, er een gat in ponsen en hem aan een takje aan de muur hangen, zo bewijst Rachel de Joode.

Peggy Franck,Skipped Beats II (F, FF, B, O), 2015

De fotografie van nu is één grote remix. Stockfoto’s of gevonden amateurbeelden worden opgeknipt en tot collages verwerkt. Bestaande foto’s worden overgeschilderd en vervolgens weer gefotografeerd. Reclamefoto’s worden ontleed en met Photoshop opnieuw in elkaar gezet. Er wordt eindeloos gesampled, geknipt en geplakt met historisch materiaal. In de fotografiewereld gebeurt nu wat in de popmuziek of in de schilderkunst al jaren gebruikelijk is: er wordt teruggegrepen op de eigen geschiedenis. Fotografie gaat steeds minder over de wereld om ons heen en steeds meer over het medium zelf.

Marcel Feil, artistiek adjunct-directeur van fotografiemuseum Foam (samen met Platform A en Creative Agency Van dejong een van de initiatiefnemers van Unseen), beaamt die trend: „Er zijn deze editie inderdaad opvallend veel kunstenaars die de grenzen van fotografie opzoeken. Die grenzen bestaan nog wel – er zijn nog steeds fotografen die zonder al te veel kunstgrepen een beeld vastleggen en afdrukken. Maar vooral jonge kunstenaars hebben vaak een kritische blik op het medium. Hun houding is heel onderzoekend. Wat is nog de relevantie van fotografie? Hoe kan het medium gebruikt worden?” Verwacht van deze nieuwe generatie dus geen duidelijke stellingnames of eenduidige beelden. Hun werk is vaak behoorlijk conceptueel, hun beelden zijn vluchtig en ongrijpbaar.

Eindeloos recyclen
Het medium fotografie lijkt daarmee in niets meer op de techniek die bijna twee eeuwen geleden werd uitgevonden. Feil: „Bij klassieke fotografie gaat het om tactiliteit, om de chemie, de papiersoort, het vintage karakter. Die oude foto’s zijn objecten die je kunt verzamelen. Bij veel hedendaagse fotografie zie je dat het beeld losgeweekt is van de drager: foto’s kunnen op alle mogelijke manieren opgeslagen en verspreid worden. Nu gaat het veel meer over het proces: hoe beelden eindeloos gerecycled en gecirculeerd kunnen worden. Natuurlijk kun je beelden ook nog steeds afdrukken op papier. Maar dat is iets wat vooral voor de markt wordt gedaan.”

Anne de Vries,Interface, 2014

Anne de Vries, die behalve op Unseen ook tentoonstelt in Foam, heeft het over fotografie als „het vangen van stills in een computer”. Ook hij is meer bezig met uploaden dan met uitprinten, zegt hij. Zelf maakt hij gebruik van stockfotografie en reclamefoto’s, waarmee hij weer nieuwe beelden smeedt. Een haarscherp scheermesje, aerodynamische sneakers, druppels op een glad oppervlak: het zijn gelikte foto’s die een hightech sciencefictionwereld lijken te verbeelden. De Vries wil ermee laten zien hoe dit soort beelden grip hebben op ons leven - als begeerlijk object, maar ook als hulpmiddel. Want is een sportschoen niet eigenlijk een soort prothese die ons in staat stelt harder te lopen?

Oude en nieuwe technieken worden hier zonder schaamte door elkaar heen gebruikt
Anouk Kruithof, die naast haar deelname aan Unseen tevens een soloshow heeft bij de Amsterdamse galerie Boetzelaer/Nispen, maakte voor haar nieuwe serie #Evidence gebruik van foto’s die ze op Instagram vond – beelden van Amerikaanse bedrijven en overheidsinstanties. Haar werk omvat een soort droste-effect van herfotografie. Ze liet zich namelijk ook inspireren door het fotoboek Evidence uit 1977, van kunstenaars Larry Sultan en Mike Mandel, die als een van de eersten het auteurschap van foto’s aan de kaak stelden. Kruithof ziet hen als de grondleggers van de conceptuele fotografie.

„Tegenwoordig is iedereen een piraat en zijn vragen over het toe-eigenen van een foto niet meer zo relevant als toen”, zegt ze. „Mij gaat het er meer om hoe die Amerikaanse organisaties de sociale media inzetten als propaganda.” Op de tentoonstelling is te zien hoe ze Instagramfoto’s van bijvoorbeeld de NASA bewust met Photoshop heeft gemanipuleerd om te laten zien hoe misleidend deze beelden zijn. Andere foto’s bewerkte ze met haarlak, waardoor ze schuilgaan achter een wazige laag. „We leven in een tijd waarin foto’s niet meer te vertrouwen zijn”, aldus Kruithof.

Dada deed het ook zo
Rachel de Joode,Soft Inquiry X, 2015

De manier waarop deze jonge beeldenmakers nieuwe werken maken uit bestaande bestanddelen is niet geheel nieuw. Ook de Dada-kunstenaars en de surrealisten maakten een kleine eeuw geleden al veelvuldig gebruik van collagetechnieken. Nieuw is dat het door de komst van internet veel makkelijker is geworden beelden met elkaar te combineren.

We zien in ons dagelijks leven voortdurend verbrokkelde flarden van beelden, zegt Marcel Feil. „En we hebben nauwelijks tijd om ons in de context van die beelden te verdiepen. Het fragmentarische werk dat je nu bij veel jonge fotografen ziet, is daar het resultaat van.”

Maar die digitale techniek heeft ook een keerzijde. Het maakt de hedendaagse fotografie vaak onpersoonlijker, anoniemer. Als tegenreactie zie je bij veel jonge kunstenaars nu weer een hang naar de ambachtelijke kant van de fotografie; er is behoefte aan een eigen handschrift.

Ook dat is goed op Unseen te zien: er wordt naar hartelust geknipt en gevouwen. De foto is dan slechts het eindresultaat van een intensief proces. De Poolse kunstenaar Bownik haalt eerst bloemen en planten blaadje voor blaadje uit elkaar, om ze vervolgens weer met plakbandjes in elkaar te zetten en die Frankenstein-achtige stillevens te fotograferen. De Zuid-Afrikaan Nico Krijno bouwt in zijn studio eerst ingewikkelde constructies van takjes, fruit of lapjes bontgekleurd textiel die hij daarna fotografeert, om uiteindelijk die noeste arbeid met Photoshop weer uit elkaar te trekken.

Je zou ze de knip- en plakgeneratie kunnen noemen, deze makers van conceptuele knutselfotografie. Oude en nieuwe technieken worden schaamteloos door elkaar heen gebruikt. Wat analoog was wordt digitaal gemaakt en andersom. „Kijk naar het werk van de Japanse kunstenaar Daisuke Yokota”, zegt Feil. „Zijn werk is een hybride mengeling van hightech en lowtech middelen. Hij fotografeert bijvoorbeeld met films die allang over de houdbaarheidsdatum zijn. Vervolgens drukt hij die foto’s op traditionele wijze af in de doka, herfotografeert ze met een wegwerpcamera, om er ten slotte een digitale scan van te maken. Omdat hij daarbij niet altijd vat heeft op het proces, krijgt het toeval weer een rol.”

Het grappige is: die foto’s van Yokota zien er heel rauw en vintage uit. Alsof ze in de Victoriaanse tijd gemaakt zijn in plaats van het digitale tijdperk. Alsof er in twee eeuwen fotografie niets gebeurd is.

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Altijd op zoek naar nieuwe landschappen
Wouden en bergen
Awoiska van der Molen geldt als een van de grote talenten op Unseen. Een landschap is voor haar een plek waar ze zich afzondert, om er dan langzaam in binnen te dringen. „Het is belangrijk dat ik mij verloren voel.”

Door DAAN VAN LENT 17 SEPTEMBER 2015

Overal in het atelier van Awoiska van der Molen (43) staan wasdroogrekjes met kleine afdrukken. Van bossen, bergen, eilandjes. In zwart-wit, mysterieus, verstild. Tegen de wand staan metersgrote afdrukken van haar landschappen. Drie weken voor Unseen begint is ze hier in haar werkruimte, een half klaslokaal in een voormalige mts in Amsterdam-West, nog aan het selecteren welk nieuw werk ze wil laten zien. Ze is ervoor naar Japan, Spanje en de Alpen geweest. „Ik hang ze door elkaar, je hoeft niet direct te zien in welk land ze gemaakt zijn”, zegt ze.

Van der Molen geldt als een van de grote talenten die te zien zijn op Unseen. Vorig jaar won ze de Japanse Hariban Prijs. Haar boek Sequester werd door The Guardian uitgeroepen tot fotoboek van het jaar. Het laat 24 foto’s van verstilde wouden en berglandschappen zien. Donkere foto’s waarin details oplichten, van menselijke aanwezigheid is er niets te zien. „Sommige mensen denken dat ik alleen ’s nachts fotografeer, maar dat is echt niet zo.”

Voor ze over haar foto’s begint te vertellen pakt Van der Molen haar smartphone en toont ze een jeugdfoto. Een meisje van een jaar of vier zit op haar hurken, naast een rots in hoog gras. „Een paar weken geleden vond ik deze foto weer. Die laat alles al zien waar ik later naar op zoek ben gegaan”, zegt ze. „Ik ben een kind van hippieouders. Wij gingen altijd wildkamperen. Naar de bergen. Dat zit in de familie. Mijn grootvader heeft in de Harz een hartaanval in de sneeuw gekregen. Ik kan me bijna geen mooiere dood voorstellen.”

Even eerder heeft ze gezegd dat ze het lastig vindt om over haar fotografie te vertellen. Bang om in clichés en vaagheden te vervallen die haar foto’s geen recht doen. Ze heeft foto’s en boeken klaargelegd om haar woorden te illustreren. Ze pakt een boek waarvan de kaft beduimeld is. Ten Oosten van de Zon, Ten Westen van de Maan, is de titel van het Noors sprookjesboek met illustraties in art-nouveaustijl van Kaj Nielsen. Op de achterkant zit een vrouw op haar knieën in een woud naast een rots. „Ik werd door die afbeelding gegrepen toen ik een jaar of twintig was. Dat beeld van mezelf als meisje moet zich in mij vastgezet hebben. Ik heb dat ervaren als een plek waar het goed was. Ik ben eigenlijk altijd op zoek naar wouden, naar weer nieuwe landschappen.”


Ze wilde eigenlijk geen kunstenaar worden, vertelt ze. „Mijn moeder en mijn opa waren allebei schilders. Ik wilde juist iets heel anders doen.” Ze ging een architectuuropleiding doen. „Ik vond dat het eerste jaar al niks. Maar ik ben een doorzetter, ik heb het drie jaar volgehouden.”

Toch naar de kunstacademie
Daarna nam ze een rustjaar en deed ze in een wijkcentrum een fotocursus. „Ik ontdekte dat ik in fotografie beter mijn gevoel kwijt kon. Ik ging experimenteren.” Ze ging toch naar kunstacademies. Eerst Minerva in Groningen, daarna Sint Joost in Breda. „Het klinkt plat, maar in Breda was een leraar die heel indringend de vraag stelde wat mij fascineerde. Die vraag ben ik me daarna blijven stellen. Via allerlei onderwerpen heb ik greep gekregen op dat waar ik naar verlangde.”

Tijdens haar opleiding maakte ze nog portretten. Van plattelandsjongeren in Noordoost-Groningen, van vrouwen in New York, van Duitse werklieden die een zeventiende-eeuws schip restaureerden. „Bij die New Yorkse vrouwen begon ik me af te vragen waarom ik deze mensen eigenlijk wilde portretteren. Wat zei dat nu over mij? Het fotograferen van die Duitsers was een cruciaal moment. Zij liepen gewoon mijn studiootje in een houten keet binnen, gingen zitten en het maakte ze helemaal niet uit hoe ze op de foto kwamen. ‘Zonder ijdelheid, stoïcijns, niet aangeraakt door de camera’, schreef ik na afloop in mijn dagboekje.”

Ze besloot met portretten te stoppen en ging stadsgezichten fotograferen. Ze haalt een doos van een tussenverdieping, haar opslag. Op de stadsgezichten komen nauwelijks mensen voor. „Deze beelden zijn te filmisch. Ik was er destijds niet trots op. Slechts één is er toen in mijn hoofd blijven rondtollen.” Ze wijst op een foto die tegen de wand staat: een vervallen huis achter een ruwe schutting. Op de voorgrond vraagt een afgrond van zwarte aarde om de aandacht. „Dit is een sleutelwerk. Die zwarte aarde is een jaar door mijn hoofd blijven dansen. Toen viel het kwartje. Dat ik landschappen moest gaan fotograferen. Dat ik op zoek moest naar die zwarte aarde.”

Op zoek naar de stilte, noemt ze het. „Ik wist dat ik weg moest uit Nederland. Er zijn hier te veel prikkels voor mij, er is te veel herrie.” Ze ging eerst naar Sicilië. „Met mijn auto naar Palermo en dan oversteken. Doel: de Stromboli. Maar ik had me niet voorbereid en wist niet dat je alleen met een gids de vulkaan mocht beklimmen. Dus moest ik met een groepje toeristen mee. Dat was het niet.”


De stilte zoeken
Ze vertrok in de winter naar Noorwegen. „Daar was het alleen maar nacht. Ik dacht dat het heel praktisch was, omdat ik daar hele dagen zou kunnen werken. Maar ik kwam erachter dat het heel veel met je doet. Pas daarna ontdekte ik dat het niet donker hoeft te zijn om de stilte te zoeken.”

Ze gaat er vaak drie weken op uit en zoekt dan volledige afzondering. Ze slaapt in haar eigen auto en mijdt contact met andere mensen. „Ik ga niet uit eten, ik kook mijn eigen maaltijden op een primusbrandertje.” Ze maakt lange wandelingen door het gebied. „Als je langere tijd alleen maar met het landschap bezig bent, ver weg van alle dagelijkse rompslomp, dan gebeurt er iets met je. Het is meditatief, de ontmoeting met het landschap is ook een ontmoeting met jezelf. Het kan zijn dat ik een dag mijn camera niet eens uit de tas haal. Dat ik heel lang rondloop zonder een plek te vinden die goed voelt. Het is belangrijk dat ik mij verloren voel.”

Ze pakt een foto van een berglandschap, een weids uitzicht met meerdere pieken. Haar lange slanke handen zweven langs het silhouet van de bergen. „Je kunt er bijna fluweel of een stuk hout in zien. Maar toch zal ik ze zo nooit meer maken. Een foto als deze is inwisselbaar met die van andere fotografen. Ze roeren mij ook niet. Het is te weids. Ik trap er niet meer in. Het landschap ligt daar wel mooi te zijn, maar ik wil erin. Voor mij is een landschap een territorium waar het hard werken is om er binnen te dringen.”

Ik wist dat ik weg moest, er is hier te veel herrie

In een rugzak draagt ze op haar tochten haar camera mee. Een analoge Mamiya RZ, waar ze al tien jaar mee fotografeert. „Ik heb zelfs geen reservecamera bij me, ik ben zo aan deze gehecht. Dan is het pech als hij kapot gaat. Ik werk niet met een technische camera zoals veel mensen denken. Dan moet ik met mijn hoofd onder een doek, dan is het magische moment weg.” En digitaal? „Nee, dan zou ik direct het resultaat zien! Dat wil ik helemaal niet. Dan wordt mijn concentratie weggehaald bij het landschap en naar dat plaatje getrokken. Ik wil in dat landschap blijven. Het resultaat doet er nog helemaal niet toe.”

Na haar reizen wacht ze vaak een aantal weken voor ze haar films ontwikkelt en afdrukken maakt. „Dan pas is er voor mij een nieuwe werkelijkheid. Als ik direct zou ontwikkelen, is het toch alsof ik digitaal zou werken. Ik wil respect voor het landschap hebben.”

Eerst maakte ze kleine afdrukken op barietpapier. „Zo leer ik wat ik met het negatief kan doen. Ik probeer ze al perfect te maken.” Daarna maakt ze pas haar grote afdrukken. „Ik zit dagen in de doka. Maar ik ben dan weer terug op mezelf, weer terug in het landschap.” Wat ze daar precies in zoekt, weet ze ook niet. „Ik denk niet na over het sublieme, over het goddelijke”, zegt ze. „Misschien zou ik daar meer over moeten lezen. Maar waarom eigenlijk? Ik hoef het niet allemaal te begrijpen.”

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Mijn eerste aankoop
Vijf verzamelaars over hun eerste foto, over Unseen en een verzameltip. „Verdiep je in kunst, dat betaalt zich terug.”
Foto’s: Maurice Boyer

Door ARJEN RIBBENS 17 SEPTEMBER 2015

ZIE VERZAMELEN ALS EEN PAD VAN ERVARINGEN

Rixt Hulshoff Pol (39) is de nieuwe directeur van Unseen. Als student at ze eens een half jaar lang bamisoep en droog brood voor haar eerste kunstaankoop: een spiegel van Giny Vos waarin steeds andere poëtische teksten oplichten. Dit is een foto van Mamabart.

Wat was de eerste foto die u kocht?

„Een vriend die op de academie in Antwerpen studeerde had keihard geld nodig – Mamabart is zijn artiestennaam. Hij bedacht een ingewikkelde aankoopregeling, waarbij hij om de drie maanden een nieuw werk bij je thuis kwam ophangen. Op een gegeven moment hing er een foto aan mijn muur die ik wilde hebben: een vervreemdend zelfportret op de rug. Een mooie herinnering aan een dierbare vriend die ik bewonderde om zijn doorzettingsvermogen.”

Wat hoopt u op Unseen te vinden?

„Jong talent en nieuwe beelden van bekende fotografen. Die verfrissende combinatie is de aantrekkingskracht van de beurs.”

Heeft u een tip voor beginnende verzamelaars?

„Zie verzamelen als een pad waarin je geleidelijk ervaring en zelfvertrouwen opdoet. En neem de tijd: als een kunstwerk je de volgende dag nog zenuwachtig maakt, ga dan snel terug om het te kopen.”


NEEM DE TIJD OM VEEL TE ZIEN EN LAAT DAT INWERKEN

Melchior de Ridder (36), manager Programmatic Marketing & Analytics bij ING. Kocht onlangs zijn eerste foto: uit de serie Waiting van Erwin Olaf, een portret van een Chinese vrouw.

Waarom besloot u die foto te kopen?

„Om mijn smaak te ontwikkelen en erachter te komen wat ik mooi vind, ben ik fotobeurzen gaan bezoeken: onder meer Unseen en Paris Photo. Ik viel uiteindelijk voor die foto van Erwin Olaf. Een krachtig beeld, bijna perfect.”

Waarom hebt u zich op fotografie georiënteerd?

„Omdat het een hedendaagse techniek is, heel geschikt om emoties op een sterke manier te verbeelden.”

Wat hoopt u op Unseen te vinden?

„Ik hoop inspiratie op te doen voor een nieuwe aankoop. Vorig jaar maakte James Mollison indruk op me. Dat is een Brit die op tal van plekken in de wereld speelplaatsen bij scholen heeft gefotografeerd, van rustieke tuinen bij Britse private scholen tot zanderige veldjes in Kenia. Op een heel pure manier zijn die pleintjes in beeld gebracht. Heel herkenbaar ook. Van hem zou ik graag meer werk willen zien.”

Heeft u een tip voor beginnende verzamelaars?

„Neem de tijd om eerst veel te zien en laat dat op je inwerken, voor je een keuze maakt.”


ZELF ONTDEKKEN IS DE CHARME VAN VERZAMELEN

Jasper Gilijamse (46), hoofd kaartverkoop bij de Stadsschouwburg in Amsterdam, met werk van Cor Jaring. Hij verzamelt al bijna dertig jaar fotografie, zowel anonieme gebruiksfotografie die hij op markten vindt, als werk van fotografen van naam.

Wat was de eerste foto die u verzamelde?

„Voor 100 gulden per stuk kocht ik in 1987 op een veiling bij Christie’s drie foto’s van Cor Jaring, onder meer een portret van kunstenaar Max Reneman. Toen verzamelde ik van mijn studiebeurs, nu van mijn salaris en mijn vakantiegeld. Vaak maak ik gebruik van de Kunstkoopregeling. Ik heb één morele wet: een foto mag nooit duurder zijn dan mijn maandsalaris. Helaas is mijn budget niet mee gegroeid met de markt. Ik vis tegenwoordig in het onderste segment van de markt.”

Hoe groot is uw verzameling?

„Als ik de anonieme fotografie niet meereken, telt mijn verzameling zo’n 150 foto’s. Pas sinds ik niet meer alle foto’s kan ophangen, beschouw ik verzamelen als een serieuze afwijking.”

Wat hoopt u op Unseen te vinden?

„Nieuwe namen en nieuwe galeries. Helaas zijn de kunst- en conceptuele fotografie, zeg maar de knip- en plakfotografie, nogal oververtegenwoordigd. Ik hou meer van documentaire fotografie.”

Heeft u een tip voor beginnende verzamelaars?

„Volg vooral geen cursus verzamelen. Wat kan je daar leren wat je in de praktijk niet zelf kunt oppikken? Zelf ontdekken is juist de charme van verzamelen.”

TOEN IK VAN DAT WERK DROOMDE, GING IK TERUG NAAR DE GALERIE

Casper van der Kruk (55), beheerder van een winkel- en kantorencomplex, met werk van Berend Strik. Verzamelt sinds 15 jaar kunst en fotografie. „Een dure verslaving”, zegt hij met een schaterlach.

Wat was de eerste foto die u kocht?

„Crocodiles van Berend Strik, een foto met borduurwerk erop. Fenomenaal gemaakt, en zowel van dichtbij als veraf indrukwekkend. Toen ik van dat werk een nacht had gedroomd, ben ik teruggegaan naar de galerie om het te kopen. Inmiddels heb ik zo’n twintig foto’s, onder meer van Erwin Olaf en Ruud van Empel.”

Wanneer koopt u een werk?

„Als kunst wringt en ik het niet direct snap, voel ik me uitgedaagd en ga ik vaak nog een keer kijken. Als het dan ook nog in het budget past – ik ben maar een kleine verzamelaar – is er kans dat ik het koop. Het is een verslavende liefhebberij, waar ik andere dingen voor moet laten. Een vast aankoopbudget? Haha, dat zou ik misschien moeten doen.”

Wat hoopt u op Unseen te ontdekken?

„Een nieuwe kunstenaar die me verrast. Vorig jaar raakte ik op de beurs onder de indruk van een fotograaf van wie ik nog nooit had gehoord: de Israëlische-Brit Nadav Kander. Van hem zou ik meer werk willen zien.”

Heeft u een tip voor beginnend verzamelaars?

„Verdiep je in kunst, dat betaalt zich terug. Ik kreeg zoveel plezier in het kijken naar kunst dat ik vijf jaar geleden in de avonduren kunstgeschiedenis ben gaan studeren. Nu nog mijn scriptie voltooien en ik kan als kunsthistoricus aan de slag, haha.”

LAAT JE NIET GEK MAKEN DOOR GALERIEHOUDERS DIE ZEGGEN: NU!

Jitteke Runia (55), partner bij werving- en selectiebureau OnlyHuman in Den Haag, met een werk van Jaap Scheeren. Verzamelt sinds vijf jaar fotografie. Voor de tweede maal heeft ze met haar bedrijf onlangs een fotoproject ondersteund: Found Reality, met stadsfotografie van tien kunstenaars. De resultaten zijn tot 27 september te zien in het Art’otel in Amsterdam, en op veegwagens van de Gemeentereiniging (zie: foundreality.com).

Wat was de eerste foto die u kocht?

„3 Roses, 9 Ravens, 12 Months van Jaap Scheeren. Een grote foto van een Slowaaks berglandschap waarin de fotograaf zichzelf als berg heeft geportretteerd, met een grasdeken over zich heen. Absurd, poëtisch en aangrijpend tegelijk, een foto waar je als kijker je eigen verhaal op kunt projecteren.”

Hoeveel geld besteedt u?

„Voor kunstaankopen heb ik een vast bedrag gereserveerd. Daar koop ik zo’n tien foto’s per jaar van. Als het geld op is ben ik streng – en soms iets minder streng, haha.”

Wat hoopt u op Unseen te vinden?

„Ik heb een koopstop ingelast. Ik moet eerst een opslag zien te vinden voor de foto’s die ik thuis en op kantoor niet meer kwijt kan aan mijn muur. Maar ja, ik weet wel zeker dat ik toch iets zal kopen; op de beurs is zoveel moois. Ik wil graag een foto van Daniel Gordon, de Amerikaanse fotograaf die vorig jaar de Paul Huf Award won. Zijn stilleven- en portretfotografie, waarvoor hij eerst collages maakt, verraste me.”

Heeft u een tip voor beginnende verzamelaars?

„Kijk twee keer voordat je iets koopt. Je kunt je vergissen met je eerste, impulsieve blik. Dus als je op de opening van Unseen iets moois ziet, ga dan twee dagen later nog een keer kijken. En laat je niet gek maken door galeriehouders die zeggen dat je nu, NU!, moet beslissen.”

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Een contactvel vertelt het hele verhaal
Tentoonstelling
Een contactvel vol mini-foto’s heeft eigen zeggingskracht. Hoe vaak drukte de fotograaf af, wat zag hij nog meer?

Door ROSAN HOLLAK 17 SEPTEMBER 2015


‘Een goede foto van een contactvel selecteren is hetzelfde als naar de kelder gaan en met een goede fles wijn terugkomen om samen te drinken.” De woorden zijn van de Franse fotograaf Henri Cartier-Bresson, in 1947 medeoprichter van het beroemde fotoagentschap Magnum. Op de expositie Magnum Contact Sheets in fotografiemuseum Foam in Amsterdam is nu een van zijn contactvellen te zien, met daarnaast een afdruk van zijn alom bekende foto van spelende kinderen in Sevilla uit 1933.

De tentoonstelling, gebaseerd op het gelijknamige boek uit 2011, toont zestig contactafdrukvellen van Magnumfotografen als Werner Bischof, Elliott Erwitt, Martin Parr, Bruno Barney en Susan Meiselas. Telkens wordt, naast het contactvel, de door de fotograaf geselecteerde afdruk uit de serie getoond. Want hoe kijkt een fotograaf? Onder welke omstandigheden werd de foto genomen? „De tentoonstelling refereert aan een periode die nooit meer terugkomt”, zegt Andréa Holzherr, hoofd exposities bij Magnum. Aan de hand van de contactvellen wordt niet alleen de geschiedenis van Magnum verteld, maar ook de geschiedenis van de analoge fotografie. „Tegenwoordig kan iedereen met zijn mobieltje foto’s maken”, aldus Holzherr. „Al die opnames worden op de computer geladen. Maar wanneer maken we nog een afdruk? En waar blijven de minder goede opnames? Die gooien we nu meteen weg.”

In het tijdperk van de digitale fotografie zijn contactvellen relikwieën geworden. Voor de fotograaf bevatte zo’n vel, met alle opnames van één filmpje naast elkaar, vaak waardevolle informatie. Zo ontdekte Thomas Hoepker, op deze tentoonstelling te zien met zijn beroemde foto van 9/11, recent nog op een van zijn oude contactvellen een vergeten beeld van de vuist van bokser Muhammad Ali. En Susan Meiselas, die inmiddels met digitale camera’s werkt, kan dat turen met een loepje naar haar opnames op een contactvel nog steeds missen. „Het liet mij de context zien van waar ik mee bezig was geweest. Ik kon, stap voor stap, terugzien hoe ik naar een onderwerp had gekeken.”

De historische Magnum-contactvellen bieden niet alleen de fotograaf van destijds nog steeds veel informatie. Ze zijn ook interessant voor het publiek van nu, met name op politiek-maatschappelijk vlak: neem de beroemde foto van Che Guevara, gemaakt door René Burri in 1963. Was de revolutionair met de dikke sigaar op alle foto’s even zelfbewust? En wat is er nog meer te zien op dat enige, overgebleven filmpje dat Robert Capa in 1944 volschoot tijdens de geallieerde invasie op Omaha Beach? De antwoorden zijn te vinden op deze expositie.

9/11, NEW YORK, USA, SEPTEMBER 2001

‘Op 11 september werd ik in mijn appartement aan de Upper East Side in Manhattan gebeld door een medewerker van Magnum. Bij het WTC zou een grote brand zijn uitgebroken. Ik deed de tv aan en zag dat een vliegtuig in een van de Twin Towers was gevlogen. Ik dacht dat een geflipte piloot een fout had gemaakt. Omdat het niet meer mogelijk was om de metro te nemen, besloot ik met de auto via Queens en Brooklyn naar het WTC te rijden. Eenmaal onderweg hoorde ik via de radio dat een tweede vliegtuig in de torens was gevlogen. Ik ging naar een telefooncel en belde met het kantoor. Ze vertelden dat zo’n vijf van onze fotografen al op locatie waren. Ondertussen zat ik in Brooklyn en de bruggen voor het verkeer naar Manhattan waren afgesloten. Toen wist ik: I’m doomed in the wrong place.

Ik maakte wat foto’s van de rookpluimen bij een begraafplaats en drie beelden van een groepje jongeren aan de East River met op de achtergrond het WTC. Vanaf de Manhattan Bridge maakte ik nog wat foto’s, maar ik had niet het gevoel dat het iets opleverde. De volgende dag zag ik de overweldigende beelden van mijn collega’s in de kranten staan. Het deed me denken aan de woorden van Magnumfotograaf Robert Capa: ‘If your pictures aren’t good enough, you’re not close enough.’ Dus de foto’s van de East River stopte ik in een doos.

Pas vier jaar later, toen ik bezig was met een tentoonstelling en een boek over 9/11, zag een curator deze dia’s terug. Hij zei: ‘Dit is fantastisch beeld.’ Een jaar later ging de foto de wereld in. Inmiddels is het mijn meest gepubliceerde beeld. Het heeft ook voor aardig wat controverse gezorgd omdat deze mensen ogenschijnlijk ontspannen zitten te kletsen terwijl een terroristische aanval onder hun neus plaatsvindt.

De personen op de foto hebben mij zelfs een brief geschreven. De blonde dame in het midden is fotografe en schreef dat ze mensen die ze fotografeert van tevoren altijd om toestemming vraagt. Maar mijn credo is: don’t ask. Als je dat wel doet, is wat je fotografeert al een leugen.”

CARNIVAL STRIPPERS, USA, 1973-’75

‘Tussen 1972 en 1975 bezocht ik iedere zomer kleine circussen in New England, Pennsylvania en South Carolina. Daar fotografeerde ik vrouwelijke strippers. Lena was zo iemand. Ze was van mijn leeftijd, een jaar of 25, en werkte in een ‘girls show’ waar alleen mannen en jongens naar binnen mochten: No ladies and no babies.

Ik kwam net van de universiteit, het feminisme was in die tijd alom aanwezig in het publieke debat. De vrouw als seksueel object was in die tijd een belangrijk thema. Lena was afkomstig uit de arbeidersklasse. Ik had wel eens een baantje als serveerster gehad maar het grote verschil was dat ik de keuze had om iets anders te gaan doen en zij niet.

Ik wilde weten hoe het leven van een sekswerker eruitzag en de onderliggende machtsverhoudingen onderzoeken.

Drie zomers lang fotografeerde ik Lena en een aantal andere meisjes. De eerste periode alleen tijdens de optredens, later kreeg ik direct contact en mocht ik de meisjes ook in de kleedkamers fotograferen. Iedere week nam ik mijn contactafdrukken mee. Dat was een handig communicatiemiddel: de meisjes zagen telkens wat ik fotografeerde en als ze een bepaald beeld wilden hebben, markeerden ze die met hun initialen.

Lena was erg expressief. Ik heb haar drie jaar lang gevolgd. Je ziet haar in die tijd hard achteruitgaan, in feite heb ik een groot deel van haar leven in die drie jaar vastgelegd. Een paar jaar nadat ik haar had gefotografeerd is ze gestorven aan een overdosis.”

RELLEN IN PARIJS, FRANKRIJK, MEI 1968

‘In de tijd van de protesten in mei 1968 werkte ik dag en nacht door. De demonstraties in Parijs duurden zes weken, er waren grote stakingen. Wanneer de demonstranten sliepen, ging mijn werk door. Dan ging ik naar mijn kantoor om mijn films te laten ontwikkelen, ik moest daar wachten tot het materiaal ontwikkeld was en de contactafdrukken waren gemaakt. Daarna moest ik snel de beste foto’s uitkiezen en meteen weer door.

Ik was 25 jaar en sympathiseerde met de studenten. De economie was verlamd, er was een sterk verlangen naar sociale verandering, meer seksuele vrijheid en de verhoudingen tussen arbeiders en werkgevers moesten verbeterd. De protesten in Parijs waren gewelddadig, de politie was fel, maar gelukkig zijn er geen doden gevallen.

De foto met de drie studenten maakte ik begin mei. Waarom dit hét beeld van de protesten is geworden? Dat heeft denk ik te maken met de compositie: de verschillende bewegingen van de drie mannen, maar je herkent op de achtergrond ook Boulevard Saint- Germain. De foto is destijds de hele wereld over gegaan: Paris Match, Stern, The Sunday Times. Het beeld werd zo wijdverspreid omdat er die dag geen cameraploegen waren. De Franse televisie staakte, echt onvoorstelbaar.

Ik heb uiteindelijk drie fotoboeken over de protesten gepubliceerd.

Als ik er nu op terugkijk, denk ik: het ging in die tijd eigenlijk best goed met Europa. De protesten waren een beetje een luxeprobleem. Zeker als je het vergelijkt met de problemen die de Palestijnen hebben, of de Koerden of al die vluchtelingen uit Syrië. Het is niet met elkaar te vergelijken.”

Magnum Contact Sheets. Fotografiemuseum Foam, Amsterdam. T/m 9 dec. Informatie: www.foam.org

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Een vos achter de toonbank van de slagerij
In de buurt
In 11 zaken en 19 vensters in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt hangen foto’s van jong talent. De winkeliers zijn enthousiast: komen er ook nog eens andere mensen binnenlopen.

Door BAS BLOKKER FOTO’S: BRAM BUDEL 17 SEPTEMBER 2015

Slagerij Al Hoceima

Ze waren eerst – wil je het geloven – met een foto van een dooie rat komen aanzetten. Een rat aan een touw, met bloed aan zijn bek. Die hadden ze willen ophangen achter de toonbank met de grillworst en de gebraden kippen. Nee, dat wilde Mohammed Ali Aouragh van slagerij Al Hoceima echt niet. Kunst in de slagerij, prima, mooi. Maar als zijn klanten een dode rat zien, dan hebben ze geen trek meer in zijn vlees.

In elf zaken en in negentien vensters in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt zijn foto’s opgehangen van fotografen die door Foam Magazine zijn bestempeld als jong talent. De vos en de fazant die uiteindelijk achter de toonbank bij Al Hoceima zijn komen te hangen, verstild en bloedloos, zijn gefotografeerd door de Russische Mariam Medvedeva. Hoort allemaal bij het Unseen Festival, vanaf vrijdag 18 september kan het publiek er langs wandelen en de winkels in.

Een wandeling langs de foto’s is tegelijkertijd een wandeling door een roemruchte wijk in Amsterdam, met de namen van grote staatslieden uit de achttiende en negentiende eeuw. De volksbuurt werd, na jarenlange verloedering en verkrotting, eind jaren zeventig overgenomen door krakers, die de huizen opknapten en er in soms vrolijke, soms grimmige anarchie de boel bestierden. Toen de burgemeester er in december 1984 een werkbezoek bracht, werd hij er binnen een uur uitgeknikkerd door actievoerders.

Een wandeling langs de foto’s is tegelijkertijd een wandeling door een roemruchte wijk in Amsterdam

Dat gebeurde pal tegenover de kunstgalerie die Rob Bierings destijds dreef. Hij is 35 jaar geleden vanuit Tilburg naar de Staatsliedenbuurt getrokken („Je kwam toen nergens anders binnen in Amsterdam”). In zijn Hippo Vintage winkel aan het Van Limburg Stirumplein is werk te zien van de Hongaar Márton Perlaki achter de vintage skaileren stoel. De vier prints – grote kale man, details van een tafel met schaduwen, een kubus van betonbewapening – hangen aan spelden, want Bierings wilde geen gaten in de muur. Er tegenover, bij de collectie globes, staan schilderijen van Gert-Jan Evelo en Peter Klashorst, maar dat is kunst die Bierings zelf nog verkoopt. De grote kunstenaars zijn intussen vertrokken uit de buurt, zegt hij. ,,Het hikt hier nu tegen een yuppenbuurt aan.”


Geen yuppen in de Steakhouse Pizzeria. Er heeft net een peuter een blikje Fanta gedronken, maar verder is de zaak leeg. De regen slaat tegen de ruiten, foto’s van porties döner, kapsalon en Turkse pizza zijn vaag zichtbaar. Net als de ijle, tussen figuratief en abstract zwevende foto’s van de Chinees Peng Guo, die op de plek van andere gerechtenafbeeldingen zijn bevestigd. Eigenaar Sevdali Ramadanov vindt ze erg mooi. Achttien jaar is hij, en zo ziet hij er ook uit, met zijn in gel gemodelleerde kuif en de gouden schakelketting die hij onder zijn koksuniform draagt. Hij komt net van de opleiding aan het ROC Da Costa af en heeft ervaring opgedaan in de lunchroom van zijn vader en een restaurant in de Kerkstraat. Hij staat hier sinds april elke dag van de week, van ’s ochtends tien tot ’s nachts één uur. Misschien dat hij het volgend jaar rustiger aan kan doen als de zaak wat steviger op de rails staat. Maar ja, dan wil hij er ook graag een echt Turks eethuis van maken, geen broodjes en pizza’s meer, maar lekkere hapjes.

Kringloopwinkel Kerk & Buurt

Naast Abel Minnées drie foto’s van klokken, waarop alleen de grote wijzer telkens één minuut verschilt, hebben de medewerkers van kringloopwinkel Kerk & Buurt maar stickertjes geplakt met ‘niet te koop’ erop. Stel je voor, zegt coördinator Zwanine Siedenburg, dat een van de vrijwilligers achter de kassa ze zou verkopen. Vijf euro per stuk, drie voor een tientje. De foto’s staan tussen de schilderijtjes achter de kassa, en dat is zo’n beetje de prijsklasse in de kringloopwinkel. Misschien, zegt Siedenburg, krijgen we door die kunst eens heel andere mensen in de winkel.

Café Checkpoint Charlie

De buurt valt ’s avonds binnen in Checkpoint Charlie. In de kraakjaren stonden hier roemruchte cafés als Tramlijn Begeerte en de Rioolrat, waar kraakspreekuren werden gehouden. Achter de bar staat Carina van Kraay, die met twee vriendinnen een Facebookcampagne organiseerde om hun café te kunnen betalen. Mensen konden spullen doneren – zoals de bomvolle boekenkast achterin, waar vroeger Amsterdams grootste rookruimte was en waar nu de hele achterwand bestaat uit foto’s van de Zwitser David Favrod – maar ook een lening geven die ze nu weer als klanten kunnen terugkrijgen in de vorm van drank. Het liep storm. ,,Eindelijk weer een fatsoenlijke kroeg in de buurt”, zeiden de buurtbewoners tegen Van Kraay.

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Vier verborgen schatten
Rond de fotografiebeurs Unseen, van 18 tot 20 september op het Westergasfabriekterrein in Amsterdam, vindt er in de hele stad het Unseen Festival plaats. Van 18 tot 27 september openen veertig Amsterdamse instellingen speciale fotoprojecten en tentoonstellingen. Daaronder ook plekken die doorgaans gesloten zijn voor het publiek: Hidden Treasures. Op deze pagina een keuze uit het enorme aanbod.

17 SEPTEMBER 2015

1 BEURS VAN BERLAGE Damrak 243 beursvanberlage.nl

De Beurs van Berlage is een iconisch voorbeeld van moderne Nederlandse architectuur, ontworpen door architect Hendrik Petrus Berlage aan het begin van de twintigste eeuw als het Amsterdamse derde beursgebouw. Momenteel wordt de Beurs gerenoveerd. Maar speciaal voor het Unseen Festival is een deel van de toekomstige expositieruimte vast in gebruik genomen met de tentoonstelling ListedBlue.

ListedBlue # 01 | Unseen
ListedBlue – een samenwerking tussen Selene Kolman, Stef Kolman en Martine Stig – is een verzameling van handgemaakte one-off kunstwerken, gepresenteerd in drie gedaanten: als voorwerp, beeld en download.

18 - 25 september 12.00-17.00 20 september 18.00-19.00 Introductie door kunsthistoricus Jeroen Boomgaard. Finissage 25 september 17.00-19.00 met Sasha Stone en rondleiding. Gratis met Unseen Ticket. Inl: listedblue.com

2 KUNSTHAL CITROËN Stadionplein 22-24 kunsthalcitroen.nl

Kunsthal Citroën is gevestigd in de beroemde voormalige Citroëngarage aan het Stadionplein, vlakbij het Olympisch Stadion. Nadat galeriehouder Wim van Krimpen hier eerder de succesvolle Amsterdam Art Fair heeft georganiseerd, zijn er nu diverse tentoonstellingen te zien.

Amsterdamseen
Deze grote fototentoonstelling over Amsterdam bevat werk van Willem Diepraam, Han Singels, Sara Blokland, Katrin Korfmann, Koos Breukel en vele anderen.

Gast Gallery

Peter Puklus,Painted plaster head (Self-portrait of a man), 2015. Campagnebeeld voor Unseen

Galerie Ron Mandos toont in de Kunsthal Citroën een installatie die speciaal voor deze gelegenheid is gemaakt door Jan Hoek: Me & My Model.

Day Trip
De explosie van het toerisme gaat hand in hand met de technologische ontwikkeling van de fotografie die het medium toegankelijk heeft gemaakt. Mensen die reizen en fotograferen scheppen samen, als collectief, een fotografische kopie van de wereld door miljoenen afzonderlijke beelden. Day Trip door Ola Lanko is een denkbeeldige reis door een visueel landschap en bestaat uit honderden beelden van over de hele wereld.

Tranquillity
De Finse kunstenaar Heikki Kaski presenteert een installatie van zijn serie Tranquillity, foto’s die hij nam in het kleine stadje met die naam in Californië, dat hij bij toeval op een kaart ontdekte tijdens zijn verblijf in de VS.

Opening: 18 september 18.00-20.00 Dagelijks 11.00-18.00 Gesloten op maandag 21 september Gratis met Unseen Ticket

3 HUIS MET DE HOOFDEN Keizersgracht 123 huismetdehoofden.nl

Het ‘Huis met de Hoofden’ is een huis met een indrukwekkend verleden. Het zal het toekomstige huis van de Bibliotheca Philosophica Hermetica zijn. Meer dan een bibliotheek, zal het huis ook een plaats worden van ontmoeting en debat voor iedereen met een interesse in spiritualiteit, wetenschap en de kracht van het vrije denken.

Lies on lies (Leugens over leugens): over fotografie
Deze tentoonstelling onderzoekt de vraag naar waarheidsgetrouwheid van de fotografie. Kunnen we de foto’s gemaakt door achttien Koreaanse kunstenaars vertrouwen? In Lies on lies testen kunstenaars die met andere media zoals beeldhouwkunst en video werken de grenzen van de fotografie.

Dagelijks 12.00-20.00 Gratis met Unseen Ticket

Celine van den Boorn,The Promise, 2015. Te zien in het Prinsengracht Ziekenhuis

4 PRINSENGRACHT- ZIEKENHUIS Spuistraat 239

Het Prinsengrachtziekenhuis is een onlangs gesloten negentiende-eeuws ziekenhuis. In 2001 werd het aangewezen als een nationaal monument.

Atlantus
Atlantus is een trans-Atlantisch project van Martin Toft en Gareth Syvret. Het is 350 jaar geleden dat sir George Carteret de staat New Jersey in de VS vernoemde naar zijn Britse thuiseiland in 1664, Jersey. Het project gaat in op de vraag hoe twee plaatsen, die een naam delen, elkaar zien aan weerszijden van de Atlantische Oceaan.

archisle.org.je/atlantus

Pretty Big
Begin met het verzamelen van fotografie op grote schaal. De serie Pretty Big van Subbacultcha bestaat op posters op A0-formaat, in de traditie van bandposters die je vroeger op je tienerkamer had hangen. De posterserie wordt gelanceerd met werk van de in New York gevestigde fotograaf David Brandon Geeting en zijn portret van garagefolkheld Juan Wauters. Oplage: 24 stuks.

subbacultcha.nl davidbrandongeeting.com Finissage 26 september 17.00-20.00

De ijsberg
De ijsberg is een project van Giorgio Di Noto over de functie van foto’s die advertenties voor drugs in het ‘Dark Web’ illustreren: de verborgen en anonieme ruimte op internet. Deze beelden, genomen door de verkopers zelf, zijn bedrukt met een onzichtbare inkt die alleen onder ultraviolet licht zichtbaar is.

giorgiodinoto.com

Gerrit Rietveld Academie

Ola Lanko,Romantic Act of Reason, 2014. Te zien in Kunsthal Citroën. Foto Seelevel Gallery

Ook de afdeling fotografie van de Gerrit Rietveld Academie is opgenomen in het ziekenhuis. De studenten dienen hun werk in hoge doses toe aan het publiek. Het verlaten historisch gebouw van het Prinsengrachtziekenhuis huisvest 15 fotografiestudenten die een werk-in-uitvoering tonen in de centrale vleugel van het ziekenhuis.

Finissage 26 september 17.00-20.00

Dagelijks 12.00-20.00 Gratis met Unseen Ticket

Bezoekersinformatie
Het Unseen Festival loopt van 18 tot 27 september. Openingstijden en prijzen variëren op de verschillende locaties.

De meeste evenementen zijn opgenomen in een Unseen-ticket, dat kan worden gekocht op de beurs, online en op alle van de Hidden Treasures locaties. U kunt zich online registreren via unseenamsterdam.com. Daar is ook alle informatie te vinden.

Dagkaart Regelmatig: € 19,50

Dagkaart Student: € 15,00

Dagkaart + Unseen Magazine: € 25,00

Passe-partout: € 37,50

Passe-partout Student: € 25,00

Unseen Magazine: € 10,00

Download ook de Unseen app (voor iPhone en Android)

Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Plattegrond Unseen Fair Westergasfabriek, Amsterdam Locaties Unseen festival Amsterdam 17 SEPTEMBER 2015



Een versie van dit artikel verscheen op donderdag 17 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

 

Francesco Zizola photography

aan boord van een AzG-reddingsschip

Vrij Nederland: een veilige cocon

‘Het eerste contact met bootvluchtelingen is risicovol,’ zegt de Noorse Lindis Hurum, coördinator van het reddingsteam van Artsen zonder Grenzen aan boord van het schip Bourbon Argos. ‘Ik...

Lees verder

Rondom de Zuiderzee door P.H. (Jr) Ritter Amsterdam : Uitgeverij Contact Gebonden Hier komen Oud-Holland en Nieuw-Nederland te samen. Als doeken van oude meesters ziet ge de foto's van dorpen en kleine steden rondom de Zuiderzee. Maar groot en suggestief daarnaast de geboorte van Nederland's twaalfde provincie. Zie ook Eens Zuiderzee Elburg '50s Dolf Kruger ...

Norman Mailer en Jon Naar – The Faith of Graffiti – Uitgeverij Lebowski – ISBN 978-90-488-0276-0

Back in 1973, Norman Mailer and Jon Naar collaborated on The Faith of Graffiti. The book combined Mailer’s essay about the kids who were writing their names on the walls and subway cars in New York City at the time with Naar’s photographs. The Faith had been out of print for years, until HarperCollins reissued it this past January. I’ve read large pieces of Mailer’s essay over the years, but never had the opportunity to sit and absorb it in its intended format, as a book of words and images. So many of today’s books about graffiti are defined by glossy pictures and provide little or no historical context from an author — often there’s no text at all. Books like this end up in clearance bins after being zeroed out from the displays at Urban Outfitters, or countless other culture emporiums.





City as Canvas Sketchbook work by Blade is part of this exhibition on graffiti from the Martin Wong collection at the Museum of the City of New York. CreditMuseum of the City of New York

Writing Was on the Wall, and Some Still Remains
Graffiti Art at the Museum of the City of New York

By KEN JOHNSON FEB. 6, 2014

Some of my most vivid memories from occasional visits to New York in the late 1970s and early ’80s are of the graffiti-covered trains roaring through the city’s subway system. With their giant, pneumatic, spray-painted letters spelling names like Crash and Daze against apocalyptic backgrounds, those unauthorized moving murals amazed me. I thought they were beautiful and inspiring.

It was the golden age of New York graffiti. Never before or since has that illegal art form flourished so wonderfully.

T Magazine: Gallery | The Pioneers of Graffiti Art, Through the Eyes of KAWSJAN. 30, 2014
As told by the Museum of the City of New York’s exhibition “City as Canvas: Graffiti Art From the Martin Wong Collection” and its catalog, the story of New York graffiti’s rise and fall is fascinating. It involves enough diverse players to populate a fat novel by Tom Wolfe. From the teenage “writers” — the preferred term of graffiti artists — who started it all in the early ’70s, to the high-end art sophisticates who embraced it and tried to profit from it, to the government authorities who eventually crushed it in the early ’80s, the cast of characters was as colorful as graffiti itself.

“City as Canvas” displays jackets by various graffiti artists from the collection of Martin Wong. Credit Nicole Bengiveno/The New York Times

“City as Canvas” views the movement through a relatively narrow but revealing window. Organized by Sean Corcoran, the museum’s curator of prints and photographs, it relies on a collection of graffiti-related materials assembled by the artist Martin Wong from 1978 to 1994.

Not a graffitist, Mr. Wong made a name for himself in the 1980s with paintings of gritty urban scenes rendered in a funky, magic-realist style. While working at the art supply store Pearl Paint in Lower Manhattan early in that decade, he got to know and befriend a number of young graffiti writers, and he began to collect their drawings, paintings and sketchbooks.

In 1989, Mr. Wong founded his Museum of American Graffiti on the top floor of a townhouse in the East Village, but real estate complications ended that venture after only six months. In 1994, suffering from AIDS, Mr. Wong donated his collection to the Museum of the City of New York and returned to his hometown, San Francisco, where he died in 1999.

Lady Pink put herself in “The Death of Graffiti." Credit Museum of the City of New York

“City as Canvas” crams about 150 paintings, drawings, sketchbooks and documentary photographs into a single gallery the size of a basketball court. Most of the stars of ’70s and ’80s New York graffiti are represented, including Daze (whose given name is Christopher Ellis), Dondi (Donald White), Futura 2000 (Leonard McGurr) and Lady Pink (Sandra Fabara), one of the few women to achieve recognition in a mainly boy’s club.

The exhibition’s congestion works well as a reflection of graffiti’s exuberant profligacy. It captures the communal spirit animating the artists, who like hip-hop musicians of the ’80s, often collaborated, hung out together, competed with one another and collectively developed a kind of deliriously complicated calligraphy known as wild style.

The crowding also helps in that it discourages focusing on one thing at a time, which conventional art exhibitions tend to foster. Few works in “City as Canvas” hold up to such extended scrutiny. These artists were more oriented to the commercial aesthetics of graphic design and illustration, and it shows in facile technique and the prevalence of extroverted style over personal substance.

Documentary photographs in "City as Canvas" include Martha Cooper’s of Dondi at work. Credit Nicole Bengiveno/The New York Times

That’s not to say there aren’t numerous arresting pieces. One is Lee Quiñones’s re-creation on canvas of his late-’70s spray-painted mural in which the comic book character Howard the Duck uses a garbage can lid to shield himself from a splattery explosion around jagged letters spelling “LEE.” Another is Lady Pink’s “The Death of Graffiti” (1982): In a style recalling 1930s Social Realism, it envisions the artist herself naked and standing on a pile of spray-paint cans. She points to a subway train, one of whose cars is resplendently covered in graffiti and another, auguring the future, is white and clean.

After a flurry of interest from galleries, critics and collectors in the early 1980s, the high art world lost interest in graffiti. Some of the artists went on to lucrative careers in the design world. Cey Adams, for example, became the art director for Def Jam records. But of all the artists associated with the movement, only Keith Haring, who’s in the show, and Jean-Michel Basquiat, who’s not, achieved lasting, mainstream visibility.

It’s in the nature of graffiti that it can’t be contained by any established institution, commercial or educational. As a site-specific art form, it dies when separated from the where and when of its creation. Also, its energy comes from the artist’s self-identification as an aesthetic and social outlaw. The great graffiti works, some of which are documented in the show in photographs by Charlie Ahearn, Henry Chalfant, Martha Cooper and Jon Naar, were triumphal assertions of selfhood by youngsters not otherwise accorded much significance by the world.

The closest you get to graffiti’s living spirit here is in the artists’ black, hardcover sketchbooks. In them you see the writers Blade, Daze, Crash, Sharp and others developing their signature styles and practicing their graphic skills. There’s more freshness and joyful discovery in these books than almost any of the show’s finished works.

Graffiti thrived in the 1970s and early ’80s because the nearly bankrupt city government lacked the resources to stop it. With the city’s return to solvency the golden age ended, and it’s probably just as well that it did. It was bound to flag as the original writers aged. I’m probably not the only New Yorker thankful for today’s clean, unmarked subway cars. But I still treasure my recollections of the time when graffiti roiled the town.

“City as Canvas: Graffiti Art From the Martin Wong Collection” runs through Aug. 24 at the Museum of the City of New York, Fifth Avenue at 103rd Street; 212534-1672, mcny.org.


Op canvas in museum boet graffiti in aan rebellie
Door TRACY METZ 28 SEPTEMBER 2015
●●●●○

Er schuilt iets paradoxaals in een tentoonstelling over graffiti, hoe hip die ook is ingericht: de bijzetting in de schrijn van het museum is erkenning maar ook de kus des doods. Wat begon als opstandigheid van artiesten die de stad als één groot doek beschouwden, wordt in het museum een aandoenlijke mengeling van esthetiek en nostalgie.

Graffiti. New York Meets the Dam, t/m 24 jan. in het Amsterdam Museum, amsterdammuseum.nl

Lee Quiñones: Howard the Duck, olieverf op doek, 1988

Het Amsterdam Museum wijdt nu in samenwerking met het Museum of the City of New York een uitgebreide expositie aan graffiti. New York zette de toon, met ‘schrijvers’ als Crash, Sharp, Daze en Zephyr. Het museum toont onder meer hun schetsboeken: ‘blackbooks’.

Amsterdam had een eigen graffiticultuur met bijvoorbeeld Niels ‘Shoe’ Meulman, Dr. Rat en Aileen Middel – artiestennaam Mick LaRock – die gastcurator is. „Wij werken naar Amerikaanse voorbeelden”, zei Shoe in 1986, volgens het boek bij de expositie. Diverse New Yorkse kunstenaars bezochten Nederland, en Sharp, die voor de opening in Amsterdam was, zei blij te zijn iets van de gedeelde cultuur terug te kunnen brengen naar Nederland. Maar de Nederlanders haalden meer inspiratie uit Amerika dan andersom.

Blackbooks van Nederlanders heeft het Amsterdam Museum niet, maar wel iets veel groters: een stuk van de schutting rond de bouwput van de Stopera waarop Hugo Kaagman zijn karakteristieke sjabloon-graffiti aanbracht. De metrotunnel onder het Waterlooplein was één reusachtig archief van ‘tags’ en, vanaf 1983, muurvullende ‘pieces’. De hele stad zat eronder, zoals te zien is op een grappige foto van jongetjes die komen aanrennen om een tram in een halte te lijf te gaan.

Graffiti heeft zich ontwikkeld van protestuiting tot geaccepteerde kunst. Het was ooit absoluut gevaarlijk en spannend in het pikkedonker op het emplacement treinen te beschilderen, maar als je door de tentoonstelling loopt krijg je het gevoel dat graffiti op canvas aan rebelsheid heeft ingeboet. Graffiti werd kunst, en ook commercie, bijvoorbeeld toen bagagemerk Tumi Crash inhuurde om koffers te decoreren. In de jaren tachtig kregen graffitikunstenaars opdracht om muurschilderingen te maken en de gevels van fietswinkels te versieren. Samen met de tentoonstellingen over de Keith Haring in de Kunsthal in Rotterdam geeft het Amsterdam Museum een lekker wild beeld van de hoogtijdagen van deze verzetskunst. Maar de domesticatie sluimert door de spuitbusverf heen.

Een versie van dit artikel verscheen op maandag 28 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.


Straatkunst met een januskop
Tentoonstelling
Keith Haring staat nu vooral bekend om zijn kunst op koffiemokken en koelkastmagneten. Maar hij was ook een actievoerende rebel. Over die politieke kant gaat zijn tentoonstelling in de Kunsthal.

Door SANDRA SMETS 23 SEPTEMBER 2015

Vorige week doken ze ineens op bij verschillende Rotterdamse metrostations: blaffende honden, rennende mannetjes, in zwarte of witte contouren op de muren gekleefd. En wie zal ze niet herkennen: dit zijn emblemen van de jonggestorven kunstenaar Keith Haring (1958-1990) aan wie de Kunsthal een grote najaarstentoonstelling wijdt, The Political Line.

Deze wandversieringen zijn tentoonstellingsreclame en kunstwerk tegelijk. En dat past bij Haring, die ook graag kunst en reclame mengde. Ze laten zien waar hij eigenlijk vandaan kwam: na de kunstacademie te hebben doorlopen in New York trok hij daar rond 1980 de straat op en metro’s in. Met wit krijt maakte hij op zwart papier snelle tekeningen naast de reclameposters die in de metrostations hingen. Hij tekende kronkels van honden, slangen, computers, dansers. In Rotterdam zijn die poppetjes netjes getekend, daar vervlakken ze tot styling. Maar in dat chaotische New Yorkse gangenstelsel moeten ze een diep gevoelde oproep tot dans, leven, verbeelding zijn geweest. Daarmee ageerde hij tegen de valse beloftes van zowel reclameposters als van kerk en politici. Beeldbepalend, vond schrijver William Burroughs: „Net zoals niemand meer naar een zonnebloem kan kijken zonder aan Van Gogh te denken, kan niemand in de New Yorkse metro zitten zonder aan Keith Haring te denken.”

Koelkastmagneten
Dat Haring een street artist en rebel was, al tekenend actievoerend tegen racisme en de Koude Oorlog, dat zijn de meesten van ons vergeten. Wie aan Haring denkt, al dan niet met een vermoeide zucht, denkt aan koffiekopjes en koelkastmagneten versierd met poppetjes. The Political Line rehabiliteert hem als een provocateur, wiens wortels liggen in zijn duizenden Subway Drawings. Die tekende hij gehaast – graffiti was verboden – elk beeld in één lijn neerzettend. Vergissen was geen optie. Hij signeerde met grafische symbolen in plaats van zijn naam – anders wist de politie meteen waar ze moesten aanbellen. Maar die symbolen waren meer dan dat. Hij wilde ze laten functioneren als woorden, verhalend over macht, onderdrukking, technologie, en ontwikkelde zo een heel eigen beeldtaal na nota bene een studie semiotische theorie – toch niet helemaal van de straat.

Keith Haring. The Political Line. T/m 7 februari 2016 in de Kunsthal, Museumpark, Westzeedijk 341, Rotterdam. Inl: kunsthal.nl

Elf van die Subway Drawings hangen in de Kunsthal, als ankerpunt in de expositie. Maar daar zit hem het probleem. Want hoe valide bovenstaande allemaal ook klinkt: op die witte muren verliezen de metrotekeningen hun kracht. Sereen, tam. En dat waren ze niet in hun oorspronkelijke omgeving vol chaos en vuil en herrie – getuigen de foto’s, die er gelukkig ook hangen.


Ferm richten de piemels zich in alle richtingen op
Maar al verzwakken de Subway Drawings in een witte zaal, Harings andere werken – vooral de vroege – houden wel hun angel. Neem de Penis Drawings, die hij ook in één lijn neerzette. Ferm richten de piemels zich in alle richtingen op. Sterk zijn ook zijn politieke collages, met krantenkoppen over Reagan naast foto’s van de Ku Klux Klan. Een schilderij tegen de vleesindustrie, grafisch zwart-wit als de Subway Drawings, overlaadde hij met bloedrode verfspetters en de woorden: ‘Everybody knows where meat comes from. From the store’.

Zodoende slaagt de Kunsthal in zijn opzet: vergeleken met het veel religieuzer overzicht in Museum Boijmans Van Beuningen in 2002 toont deze expositie een boze en politiek bewogen kunstenaar. Niet alleen in zijn vroege werk. Maatschappelijke verontwaardiging bleef Haring motiveren. Metersbreed portretteerde hij in 1985 een tv-dominee als een monster omringd door dollarbiljetten en een bijbel die vlammen en slangen voortbrengt. En blij als zijn poppetjes vaak dansen, banen ze zich met tanks en ketenen een weg omhoog op de gigantische penissculptuur The Great White Way uit 1988, een aanklacht tegen kolonialisme en westerse supermachten.

Massacultuur
Rauw, politiek, activistisch, en toch kun je ook bij deze tentoonstelling – nee, ín deze tentoonstelling – buttons kopen, servetten, potloden, rompertjes. Er staat een complete winkel en dat voelt als een groot contrast. Toch hoeven we geen medelijden te hebben dat Haring postuum zo commercieel wordt uitgebaat. Het was zijn eigen ambitie om het tot koelkastmagneet te schoppen.

Zo fel als hij de kerk en politiek bekritiseerde, zo graag omarmde hij de massacultuur. Posters maakte hij liefst in hoge oplages en hij opende eigenhandig in 1986 zijn eerste Pop Shop met kunstgadgets voor de gewone man. Kunst op straat was niet genoeg, het zijn hebbedingen die kunst werkelijk toegankelijk maken.

Dat is een interessant concept, maar dodelijk voor zijn geloofwaardigheid. De rebel werd establishment. Haring kreeg opdrachten voor theaterkostuums, muurschilderingen, voor een logo voor de stadsreinigingsdienst in New York – die nota bene graag graffiti verwijderde. Als merk sloeg Haring dusdanig aan dat hij zijn Pop Shops sloot omdat er zo veel imitatie-Haring op de markt kwam, ware hij een Prada of Gucci.

Doornenkronen
Het is dus kunst met een januskop. Ogenschijnlijk oppervlakkig had Haring artistiek talent genoeg en paste hij in de hoek van Basquiat, Warhol en ‘affichistes’ uit de Europese pop-art. Ook dat zie je gelukkig in de Kunsthal. Tussen de 138 werken hangen veel stilistische experimenten, zoals zijn late collageachtige schilderijen. Indrukwekkend is een weinig getoond en raadselachtig schilderij uit 1988, drie bij drie meter groot en beplakt met een jeugdfoto omringd door duivels en doornenkronen. Abstracties en figuratie overlappen elkaar in een beklemmende dynamiek. Het is een van zijn beste werken. Dit maakte hij in het jaar dat hij de diagnose hiv kreeg, wat destijds nog een doodsvonnis was. Hij had het aan zien komen: zijn vroegere minnaar en verschillende vrienden had hij al verloren aan de ziekte.

Bij hemzelf zou het ziekteverloop snel gaan. Hij was slechts 31 jaar oud toen hij in februari 1990 stierf aan de gevolgen van aids, na een kunstenaarscarrière die maar tien jaar had geduurd. Maar juist in zijn laatste maanden had hij als een bezetene gewerkt. De diagnose had hem aangezet tot een enorme eindspurt, met joekels van schilderijen, wilder dan ooit, al wisselt de kwaliteit. Hij schilderde te grof, met herhalingen van zetten – te veel haast had hij misschien – maar ook met uitschieters naar boven.

Bijzonder is om het laatste schilderij te zien dat hij maakte, uit november 1989. Zeer verzwakt schilderde hij, zonder zwart maar met felle kleuren, mensen met geheven armen. Het zijn dezelfde poppetjes als eerder in de Subway Drawings, die nu een andere betekenis lijken te dragen. Al huilt de druipende verf, de mensen juichen. Levenslust boven alles.

Een versie van dit artikel verscheen op woensdag 23 september 2015 in NRC Handelsblad.
Op dit artikel rust auteursrecht van NRC Media BV, respectievelijk van de oorspronkelijke auteur.

FOTODOCUMENT

Vrij Nederland: Hoe migranten wortel schoten in Genk

AD VAN DENDEREN ZIET DINGEN DIE hij eigenlijk niet kan weten maar die toch vaak waar blijken te zijn. Lang voor de huidige paniek over toenemende migrantenstromen uitbrak, volgde en fotografeerde hij al migrantenstromen. Voor internationaal gelauwerde projecten als GoNoGo, waaraan hij eind jaren tachtig begon, reisde hij langs de randen van Europa en volgde hij migranten op zoek naar een beter leven. Hij was een van ...

Lees verder See also So Blue So Blue - Ad van Denderen Photography Slow Journalism Ad van Denderen Hans Aarsman Art Amsterdam 2010 Photography Occupation Soldier Fighters and Peacemakers in Afghanistan Ad van Denderen Documentary Photography Ad van Denderen the Mediterranean Sea So Blue, So Blue Photography

CORNELIUS, VIOLETTE / GREIDANUS, AAD - Delft
Wormerveer, Iris Pers, 1954. First edition. Softcover with dustjacket. 24x20. Design was done by Jurriaan Schrofer.

MICHIELS, TOON - HOENEVELD, HERMAN. - Omtrent Vleugels. 

Schrijver: Asser, Eli --met z/w. foto's Ad Windig (Jenny Arean+?)
Titel: Malmanak 1967 (almanak) Peugeot
Uitgever: Nefkens Automobielbedrijf Utrecht 1966 19x19x0,3 pp40

Ad Windig (1912-1996) deed in de eerste oorlogsjaren werkervaring op bij Carel Blazer en Emmy Andriesse en was in 1945 een van de oprichters van de GKf (Gebonden Kunstenaarsfederatie fotografen). Hij ging in 1948 voor enige jaren met Carel Blazer een compagnonschap aan onder de naam Blazer en Windig ('een wat tochtige naam'). Ad Windig was op zijn beurt leermeester van Ed van der Elsken en Philip Mechanicus. Het doel van de fotografie was voor hem de publicatie: boeken maken, opdrachten en reclamedrukwerk; een ander gebruik had voor hem geen waarde. Gelukkig is zijn complete archief bewaard gebleven. Van zijn reisfotografie die hij in de loop der jaren in zijn favoriete Frankrijk maakte stelde het MAI een tentoonstelling samen onder de titel 'Les Vacances de Monsieur Windig' (Maison Descartes, Amsterdam 1997) (bron: Geschiedenis van De Nederlandse Fotografie, uitgeverij Voetnoot, 1993).

NRC TOP 100
15 oktober 2015


3 FOTOGRAFIE & FILM Anton Corbijn

Tik de naam van fotograaf, regisseur en grafisch ontwerper Anton Corbijn (60) in bij persdatabank Lexis Nexis (35.000 internationale bronnen) en je krijgt duizenden hits – van alle Nederlandse cultuurmakers in deze lijst scoorde alleen DJ Tiësto in 2014 (nipt) hoger bij die mediameting. Corbijn had vorig jaar grote tentoonstellingen, ontwierp vele albumhoezen, had tal van tijdschrift- en boekpublicaties, fotografeerde een advertentiecampagne voor G-Star en zijn derde speelfilm kwam uit: A Most Wanted Man. Corbijn is de enige cultuurmaker in deze lijst die door alle juryleden werd genoemd.


19 FOTOGRAFIE World Press Photo

Organisator van ’s werelds grootste fotowedstrijd, in 1955 opgericht door de Nederlandse Vereniging van Fotojournalisten. De tentoonstelling met de verrassende winnaar van 2014 – Somalische vluchtelingen die bij maanlicht op het strand van Djibouti City met hun mobiele telefoon proberen contact te maken met het thuisland, een foto van de Amerikaanse fotograaf John Stanmeyer – was wereldwijd op 93 plekken te zien en trok in totaal 3,5 miljoen bezoekers.


22 FOTOGRAFIE Rineke Dijkstra

Na de grote overzichtstentoonstelling in het Guggenheim Museum in New York (2012) was 2014 voor portretfotograaf Rineke Dijkstra (56) een relatief rustig jaar: één solotentoonstelling in Washington en zestien buitenlandse groepshows, onder meer in het Victoria & Albert in Londen en de Hermitage in Sint-Petersburg.

Ze was ook een van de vier kunstenaars die een staatsieportret van koning Willem-Alexander mochten maken.


36 FOTOGRAFIE Inez van Lamsweerde & Vinoodh Matadin

Inez van Lamsweerde (52) en Vinoodh Matadin (54) zijn al vele jaren Nederlands meest succesvolle modefotografen. Hoe groot hun status in de modewereld is, spreekt uit het feit dat ze sinds 2013 een eigen parfum hebben: ‘1996 Inez & Vinoodh’ – Doutzen Kroes noemde het onlangs nog haar favoriete luchtje. De fotografen wonen in New York en werken vooral voor grote buitenlandse bladen en modehuizen. Vorig jaar maakten ze onder meer advertentiecampagnes voor Balmain, Isabel Marant, Miu Miu, Vaccarello en Zegna.


40 FOTOGRAFIE Erwin Olaf

Niet zijn solotentoonstellingen in musea in Chili, Duitsland, Hongarije, Polen, Spanje en Turkije, niet zijn opvallende serie foto’s voor het nieuwe Van den Ende-theater in Hamburg en niet zijn tweede grote monografie bij de prestigieuze New Yorkse uitgever Aperture waren vorig jaar het meest opmerkelijke nieuws over fotograaf Erwin Olaf (56).

Wat dan wel? De door hem ontworpen euromunten met het hoofd van koning Willem-Alexander erop verspreidden zich vanaf eind januari in ongekende aantallen over Europa.


65 MUSEUM FOAM

Het Fotografiemuseum Amsterdam trekt niet alleen 70.000 buitenlandse bezoekers per jaar (op een totaal van 200.000), het ontplooit tal van andere activiteiten die tot ver over de landsgrenzen hun weerklank vinden, zoals het Engelstalige Foam Magazine, de jaarlijkse fotobeurs Unseen en reizende tentoonstellingen (vorig jaar onder meer naar Rusland, China en Dubai).


98 FOTOGRAFIE Rob Hornstra

Zeven jaar lang reisden fotograaf Rob Hornstra (40) en journalist Arnold van Bruggen naar het Russische Sotsji, om vast te leggen hoe de stad veranderde door de omstreden Olympische Winterspelen van 2014 – een sterk staaltje slow journalism. Met het boek, de website en de tentoonstelling over het Sochi Project trokken ze vorig jaar internationaal de aandacht. Het leverde Hornstra de Canonprijs voor vernieuwende fotojournalistiek op.

wolf hunt haunted

FOTODOCUMENT

Vrij Nederland: OP ZOEK NAAR DE WOLF

Tijdens haar tochten door de Roemeense wildernis in 2013 kwam Sanne Kabalt er nooit een tegen, terwijl het er stikt van de wolven. Vermoedelijk roken ze haar wel, zagen ze haar, hielden ze haar in de gaten. Maar ze lieten zich nooit zien. Terug in eigen land bleef Kabalt gefascineerd door de wolf en diens aangekondigde rentree in Nederland. Al jaren wordt er met enige regelmaat voorzichtig melding gemaakt van wolven ...

Lees verder

Sobere pasfoto’s van gebouwen
Necrologie Hilla Becher (1934-2015)
Fotograaf

Sandra Smallenburg  20 oktober 2015

Bernd en Hilla Becher, Water Towers USA, 1988. Zwart-witfoto’s, ieder 40×30 cm.

Hun beelden zijn uit duizenden herkenbaar: sobere zwart-witfoto’s van fabrieken, kolenmijnen, liftschachten, watertorens en sociale woningbouw. Altijd frontaal gefotografeerd, rechttoe-rechtaan, koel en registrerend, bij een gelijkmatige lichtval, zonder al te scherpe schaduwen en zonder hinderlijk afleidende mensen. Een soort pasfoto’s van gebouwen zijn het.

Bijna een halve eeuw lang legde het fotografenduo Bernd en Hilla Becher het industriële erfgoed van Duitsland vast – en later ook dat van Noord-Amerika en het voormalige Oostblok. In 2007 overleed Bernd, waarna zijn weduwe Hilla hun gezamenlijke oeuvre bleef herschikken en exposeren. Vorige week overleed ook zij, op 81-jarige leeftijd.

Samen met haar man Bernd legde fotografe Hilla Becher bijna een halve eeuw het industriële erfgoed van Duitsland vast.

Hilla Obeser werd in 1934 geboren in Potsdam en ontmoette Bernd Becher in 1957 in Düsseldorf, waar ze beiden solliciteerden als freelance fotograaf voor het reclamebureau Troost. Het stel trouwde in 1961 en begon vanaf die tijd samen met het vastleggen van de verdwijnende industriële architectuur in het Ruhrgebied, waar de familie van Bernd had gewerkt in de mijnbouw en staalindustrie. Met hun technische camera maakten ze duizenden foto’s van de in verval geraakte kolenbunkers, koeltorens, kalkovens, graansilo’s en gashouders, om ze zo te redden van de vergetelheid. Die foto’s stelden ze vervolgens in typologische reeksen tentoon, in grids van negen, vijftien of twintig foto’s, om zo de formele overeenkomsten tussen de gebouwen te benadrukken.

Met die zakelijke, haast wetenschappelijke manier van fotograferen hadden de Bechers een enorme invloed op de generatie fotografen na hen. Bernd Becher gaf van 1976 tot 1996 les aan de Kunstakademie in Düsseldorf en leidde daar inmiddels wereldberoemde kunstenaars als Thomas Struth, Thomas Ruff, Andreas Gursky en Candida Höfer op. Hilla kreeg geen aanstelling. „Bernd was de meester”, zou ze in interviews zeggen. Maar de naam Becher-Schule, zoals de fotografiestroming inmiddels genoemd wordt, is zeker ook haar verdienste. Bernd was oorspronkelijk als schilder opgeleid, het was Hilla die de fotografische vakkundigheid en de conceptuele aanpak inbracht.

Hun doorbraak kwam in 1972 toen de Bechers werden geselecteerd voor Documenta 5 in Kassel. Daar werden hun objectieve series door de kunstwereld omarmd als conceptuele kunst. Drie jaar later kregen ze een overzicht in het Museum of Modern Art in New York, dat hun werk ook aankocht. In 1991 werden de Bechers op de Biënnale van Venetië onderscheiden met een Gouden Leeuw voor hun zo invloedrijke oeuvre.

Kerken vastgelegd voor engelen
Bianca Stigter  22 oktober 2015
is redacteur cultuur

Markus Brunetti en Betty Schöner reizen al tien jaar met een camper door Europa om de voorkant van kerken vast te leggen; van Porto tot Dresden en van Reims tot Syracuse. Hun project doet denken aan de series van Bernd en Hilla Becher, die vakwerkhuizen en watertorens zo strak mogelijk fotografeerden. Naast de overeenkomsten – gebouwen, serie, reizen, echtpaar, Duits – zijn er ook grote verschillen. Waar de Bechers in zwart-wit werkten, gebruikt Brunetti kleur, en waar de Bechers analoog aan de slag gingen, werkt Brunetti digitaal. Zijn foto’s tonen realistisch maar zijn het niet: het zijn collages samengesteld uit honderden, soms duizenden digitale opnames die ervoor zorgen dat elke steen even scherp is, dat alles alles álles in beeld komt.


Brunetti gumt wel regenpijpen, elektriciteitsdraden en andere storende elementen op de computer uit, waardoor een onwerkelijk gedetailleerd en opgepoetst beeld ontstaat. Het is echt. Het lijkt een maquette. Kerken zoals kerken door hun architecten bedoeld zijn. 29 kerken zijn nu in een boek verzameld, maar nog meer indruk maken ze als gigantische afdrukken. Er waren er in september een paar te zien op de Unseen fotobeurs in Amsterdam en ik kon mijn ogen er niet vanaf houden. Een onmenselijk perspectief. Zo zien engelen de wereld misschien.

Een ander groot verschil met de foto’s van de Bechers: waar hun werk een onderzoek lijkt naar de vraag wat kunst is, staat dat bij Brunetti al vast. Kathedralen zijn onomstotelijk kunst; maar misschien zijn zijn foto’s wel een nieuw soort kitsch.

Helaas staat er geen foto in het boek van de kathedraal van Rouen, onderwerp van een van Monets beroemde series. Monet doet op die schilderijen ongeveer het tegenovergestelde met de façade van een kathedraal als Brunetti: hij toont hoe de kerk onder invloed van licht verandert. Meer in zijn lijn is het werk van Laurence Aëgerter. Zij kocht in Rouen een poster van een van Monets schilderijen en fotografeerde die weer. De zon weerkaatst op het gladde papier. Licht uit de 19de eeuw mengt zich met licht uit de 21ste. Fotografie en schilderkunst ineen.

August 6th, 2015




Introduction to the body of work ‘Cathedrals’ 
by Laurence Aëgerter posted: May 19, 2014
Issued as an artist book (as well as single prints),

‘Cathedrals’ is based on a facsimile book ‘Cathedrals and Churches in France’, commissioned by the French Ministery of Tourism, in order to promote French architectural heritage, edited in 1950.

The Aëgerter artist book consists of 120 photographs taken from the spread in the middle of the forementioned book. It shows a black/white photograph of the Westside of the Gothic Cathedral of Bourges, in the middle of France. Aëgerter has photographed these pages during two hours with an interval of one minute, while dark lines - caused by the window frame’s shadow in her studio - slowly pass over the reproduction in the book until finally the image is totally swallowed by darkness.

An essential aspect of Aëgerter’s artistic concept is her search for strategies to give new meaning to existing (historical) images. She has interacted with videos, paintings, photographs, posters and books by extracting from or adding elements to the original. Within the same concept, ‘Trance’ and ‘The Somnambulic Archive’ are works based on archived photographs reworked in textile and created during the past years. In these works light is a prominent issue.

Like in her previous artist books, e.g. ‘Catalogue of Masterpieces in the Louvre Museum’ (2009) and ‘Tristes tropiques: illustrations hors texte’ (2011 - in cooperation with Ronald van Tienhoven), in ‘Cathedrals’ the artist reinterpretates existing photographs in publications by developing a special system for each of them.

The French book about churches and cathedrals was stored in the artist’s library. When she grabbed it because of her research for the photo series ‘Cathedrals at Sunset’ (2012), based on a poster of Claude Monet’s ‘Cathedral of Rouen’, it soon became clear to her that the book by itself could be a theme for new research. In a formal way, ‘Cathedrals at Sunset’ relates to this new project, but its contents has a different meaning and does not directly reflect time.

The images in ‘Cathedrals’ consist of a stacking of three ‘eras’. First of all the frontage of the 13th century Gothic Cathedral of Bourges, secondly the documentary photography of it in 1950 and last but not least her photographes of the image spread, including the rusty staples, in 2012.

‘Cathedrals’ is a witness of passing time. It registers the geometric play of shadow lines over the reproduction of the cathedral frontage. It is a very summary intervention, expressing a shift of minimal imagery elements. Dark lines, straight or tilted, influence the perception of the original image, resulting in alternating depths of the window parts, as well as the entrance. A closed door hit by the shadow suddenly seems open, because of the black hole. Also the intensity of the light, influenced by passing clouds, gives a radiant quality to the frontage of the cathedral. By doing this, the perception of the same image is steadily renewed, finally ending up in complete darkness by the imperturbable process. On close view, however, a zest of diffuse light still is noticeable.

‘Cathedrals’ materialises the inevitable passing of time in a systematical rhythm of variations to a bench mark, comparable to compositions in classical music. In the artist book, Aëgerter has chosen a binding in the middle that prevents it from becoming a flip book, forcing the viewer to turn the pages one by one. This strategy of slowness enhances the discovery of changing light, experience the passing of time through the intangible intervals and their effects.

Chic in Congo
Te midden van open riolen en terrassen met plastic stoelen zorgen de sapeurs in Kinshasa voor een vleugje verfijning en extravaganza.

Dick Wittenberg foto’s Per-Anders Pettersson  24 oktober 2015

Sapeurs in de wijk Mombese in Kinshasa, 2012.

Ze horen hier niet. Niet in dit tijdperk, niet op deze godverlaten plaats. Zie ze als pauwen over het trottoir van Kinshasa paraderen. In hun lichtblauwe Giorgio Armani-pak. Achteloos frunnikend aan hun roze Valentino-das. Speels zwaaiend met hun wandelstok. Bedachtzaam lurkend aan hun Sherlock Holmes-pijp. Kijk hoe lichtvoetig ze langs de losliggende straattegels dansen om hun groene J.M. Weston schoenen van krokodillenleer niet te besmeuren. Hoe parmantig ze zwaaien met hun Moschino-tas. Hoe ze genadig hun Ray-Ban-zonnebril lichten om het verwaten voetvolk met een superieure blik in de ogen te zien.

En ruik het zweet onder hun tweedjasje, hun bontmuts, hun leren vest van Yamamoto. Die penetrante geur laat zich ook door eau de toilette van Dior niet onderdrukken. Wat wil je? Het is hier 34 graden in de schaduw. Wat is dit voor een maskerade? Oscar Wilde in de tropen? De vrijgevochten slaaf die zich als koloniale meester verkleedt?

Ze staan bekend als sapeurs, trotse dienaren van la Sape, Société des Ambianceurs et Personnes d’Elégance. In het Nederlands: Vereniging van Sfeermakers en Personen met Stijl. Ze ontstond in de jaren twintig, dertig in dat andere Congo, het Franse Congo: Congo-Brazzaville. Imiteerde plaatselijke bevolking de Franse meesters door zich in hun afgedankte tweedehandsjes te hullen? Of was hun eigenzinnig gebruik van westerse kleding een daad van verzet? Kropen ze voor hun overheersers? Of verhieven ze zich juist boven hen?

Op het moment dat de beweging voet aan de grond kreeg aan de andere kant van de Congo-rivier, in het voormalige Belgische Congo, in Congo-Kinshasa, werd het land al meer dan tien jaar geregeerd door Joseph-Desiré Mobutu, een schaamteloze kleptocraat en dictator. Mobutu had de Afrikanisering van zijn land bevolen. Hoofdstad Léopoldville heette voortaan Kinshasa. Congo werd Zaïre. En het westerse maatpak werd verboden. Iedere patriot werd verondersteld zich in een abacost te hullen, een soort Mao-tuniek.

Papa Griffe (links), een van de leiders van de sapeurs in Kinshasa, samen met zijn broer Jika.

Sapeurs in het Zaïre van eind jaren zeventig, begin jaren tachtig, vormden een anarchistische protestbeweging, zoals de Vlaamse auteur David van Reybrouck beschrijft in zijn gelauwerde meesterwerk Congo, een geschiedenis. „Zij morden niet met woorden of beelden, maar met kleren. (..) Daarom hulden ze zich in gloednieuwe, uiterst opzichtige outfits. Ze spaarden hun geld en importeerden peperdure merkkleding uit de boetieks aan de Louisalaan in Brussel en de Place Vendôme in Parijs, althans dat beweerden ze. (..) De muzikant Papa Wemba, een volksjongen die het tot wereldster had gebracht, was hun paus, le Pape de la Sape.” Het materialisme van de sapeurs was sociale kritiek, constateert Van Reybrouck, zoals de punk dat in Europa was. Het verbeeldde een grote afkeer van de ellende en de repressie die ze kenden en stond toe om te dromen van een Zaïre zonder zorgen. (..) La Sape ging over succes, over zichtbaarheid, over opvallen en scoren. Discotheken betrad je met een combinatie van chic, choc et chèque. De ware sapeur was übercool; hij bewoog en sprak met volmaakte beheersing.

Anno 2015, dertig jaar later, zorgen de sapeurs nog altijd voor kleur in een grauwe, wanstaltig obese hoofdstad die tot meer dan tien miljoen inwoners is uitgedijd. Te midden van open riolen, verkruimelende betonnen misbaksels en terrassen met plastic stoelen zorgen de sapeurs voor een vleugje verfijndheid, extravaganza en flamboyance. Daarom worden ze altijd binnengehaald als verloren zonen, waar ze ook komen. Tijdens de Kinshasa Fashion Week in mei. Bij elk muziekfestival.

Detail van de designerkleding van sapeur Jika

Je kunt sapeurs ook huren. Ze geven cachet aan elk festijn. Je hoeft niet bang te zijn dat ze beginnen te vechten of zich bedrinken. Een serieus risico bij alle gasten, niet bij sapeurs. Ze zijn veel te bang dat hun exquise, kostbare kleding wordt beschadigd.

Anders dan bij andere verenigingen word je niet zomaar lid. Je kleding is je entreebewijs. Eén kostuum van Miyake of Valentino of Cavalli is niet voldoende. Je moet ten minste over drie, vier outfits beschikken. En je moet elk halfjaar toch zeker wel één nieuw kledingstuk tonen. Een echte sapeur ontwikkelt zichzelf.

Die hoge eisen zorgen voor een natuurlijke selectie van sapeurs. Ze zijn overwegend jong, ondernemend en vrijgezel. Voortdurend najagen en showen van nieuwe kleding laat zich slecht combineren met een geregeld familieleven. Vrouw en kinderen kosten maar geld dat ook aan een nieuw hemd of aan een paar schoenen kan worden besteed. Sapeurs zijn niet machtig en rijk, want als ze rijk en machtig waren hoefden ze zich niet meer met hun kleding te onderscheiden. Maar ze moeten wel over geld beschikken, al dan niet rechtmatig verkregen. En ze moeten connecties hebben in Europa, bij voorkeur in Parijs en Brussel.

In het tijdperk van Mobutu symboliseerden de sapeurs nog hoop op een rechtvaardige, welvarende natie. Anno 2015 behoort Congo, een land met 75 miljoen inwoners, groter dan West-Europa, rijk aan delfstoffen, tot de minst ontwikkelde ter wereld. Met nog geen 1.300 kilometer aan goed berijdbare asfaltweg. De levensverwachting schommelt rond de vijftig jaar. Meer dan vijf miljoen doden door een reeks van burgeroorlogen in Oost-Congo en een door-en-door corrupte graai-elite hebben aan elke illusie een einde gemaakt.

De sapeurs moeten worden omgedoopt tot escapeurs. Ze horen hier niet. En ze willen hier ook niet zijn. Ze zouden het liefst meteen emigreren. Wat zouden ze graag over de Champs-Elysées paraderen in hun prachtigste kleren. De protestbeweging is een vluchtbeweging geworden.

Sapeurs migreren in hun hoofd. In hun perfect gesneden pak, met zijde op hun huid en een Stetson op hun kruin, wanen ze zich in het rijke Westen. Waar ze bejubeld worden, liever nog aanbeden, om hun creativiteit en goede smaak. Geen enkele blanke waagt zich aan de combinatie van kleuren, patronen en kledingstukken die hun uitmonstering tot kunstwerk maken. In het dagelijks leven zijn ze misschien boekhouder, computercrimineel, winkeleigenaar. Als sapeurs zijn ze kunstenaars, stuk voor stuk.