Document 2014: Netherlands – Belgium
November 1 2014 to January 11 2015
Philips Wing
Hans van der Meer has created a photographic record of the border area between the two kingdoms.
Photo Hans van der MeerTwo hundred years ago, the Kingdom of the Netherlands was formed when Belgium and the Netherlands became one state under King William I. For Document Nederland, Hans van der Meer has created a photographic record of striking differences in the border area between the Netherlands and Belgium, two countries that have developed in completely different directions since their separation in 1830. An exhibition about Dutch planning, individual Belgian housing and the relationship between citizens and government in their battle to shape their communities.
The Rijksmuseum’s new Masters Modern Times. Photography in the 20th Century Amsterdam
22 oktober 2014 07:30 | Vrij Nederland in De Verhalen door Hans van der Meer
EIJSDEN Nederland
Deze sociale huurwoning is 5 meter 10 breed. Gemiddeld worden nieuw gebouwde Nederlandse huizen groter, maar dat geldt niet voor alle nieuwbouw. De breedte van sociale huurwoningen, die de ruimtelijkheid sterk beïnvloedt, is in de periode van 1950 tot en met 2000 sterk afgenomen: van ruim 6 meter naar gemiddeld 5 meter. Die ontwikkeling is het gevolg van kleinere gezinnen en duurdere grond. De minimale afmetingen voor nieuwbouw worden voorgeschreven in het Bouwbesluit. Achter het stukje blinde muur links naast de voordeur is het toilet, 95 centimeter breed. Dat is 5 centimeter meer dan wat het Bouwbesluit voorschrijft.
OSSENDRECHT Nederland
Wanneer we de Belgische grens passeren, zien we een verschil in ordening en bebouwing. Veel Nederlanders vinden België rommelig, er wordt in dat verband wel gesproken over Belgische toestanden. Het straatbeeld wordt in Nederland als algemeen belang beschouwd, ook wanneer de huizen en de grond in particuliere handen zijn. In welstandsnota’s en beeldkwaliteitsplannen wordt voorgeschreven wat wel en niet mag of wenselijk is. De woorden ‘samenhang’, ‘kwaliteit’ en ‘onwenselijk’ komen er vaak in voor. Beeldkwaliteit is een intrigerend begrip, wat wordt daarmee bedoeld? Wanneer alles netjes recht staat op gelijke afstand, kunnen we dat dan beeldkwaliteit noemen?
ARENDONK België
Aan de zuidkant van de grens ziet het straatbeeld er meteen anders uit. De goothoogte verspringt en bouwstijlen wisselen elkaar af. Met bouwstijl bemoeit de Belgische overheid zich niet, wel met bouwvoorschriften. Net als in Nederland is de rooilijn de grens tussen privéterrein en openbare weg. Soms is er een voorgeschreven bouwlijn op een aantal meters van de rooilijn, dan heeft men voor het huis een klein erf. In België zijn veel huizen aan de rooilijn gebouwd, al weet je dat niet altijd zeker. Staan die auto’s nou op het erf geparkeerd of op het trottoir?
PUTTE Nederland
We zijn vlak bij de Belgische grens, maar toch zien we ergens aan dat dit Nederland moet zijn. Waar zit hem dat in? Behalve die bewust gekozen stijl van de recreatiewoningen valt nog iets anders op: de plaatsing wekt de indruk van toevalligheid. Maar er was niets toevalligs aan, het was een eis die werd voorgeschreven door het beeldkwaliteitsplan: ‘De recreatiewoningen zijn min of meer losjes geplaatst op het perceel.’ Wij kennen het van vakanties in andere landen: huizen en boerderijen die uitgestrooid lijken over het landschap. Wat dit zo Nederlands maakt, is het getekende concept van losjes geplaatste woningen.
GOIRLE Nederland
Een voor Nederlanders bekend beeld: aan de ene kant van de straat zijn de woningen al opgeleverd, de andere kant is nog in aanbouw.In Nederland doen wij aan gebiedsontwikkeling. Gemeenten en projectontwikkelaars verwerven grote aaneengesloten stukken grond, particuliere grondeigenaren die in de weg zitten, worden uitgekocht. Vervolgens worden hele wijken uitgerold over het Nederlandse landschap. Op borden langs de weg lezen wij wat er wordt gerealiseerd en wanneer het wordt opgeleverd. Dan volgt het afrekenmoment en stuurt men facturen. Als de boekhouding van het landschap op orde is, beginnen we ergens anders opnieuw.
ZANDVLIET België
De bewoners links wilden geen inkijk, vandaar die gesloten gevel met twee kleine bandramen. Aan de achterkant hebben ze wel veel glas. In België zijn veel verkavelingen gesplitst. Bouw je als eerste half open, dan is het afwachten wat de tweede koper gaat doen. Volgens Belgische regels van stedenbouw moet de tweede bouwer de vorm laten aansluiten, zodat de scheidingsmuur wordt beschermd. Het is een bouwtechnisch voorschrift, met de bouwstijl bemoeit de overheid zich niet.De individuele vrijheid staat in België op een hoger plan dan het algemeen belang van het straatbeeld. In Nederland is het precies andersom.
SLUIS Nederland
De gemeente Sluis wilde meer verscheidenheid in woningen. In de wijk Groenevelt mag iedereen zelf bouwen, maar wel in de verplichte Engelse cottagestijl. In het beeldkwaliteitsplan staat: ‘Ramen en deuren dienen te bestaan uit hout te schilderen. Raamdorpels dienen te worden uitgevoerd in natuursteen of in dubbele rij gebakken boomse tegels. De dakbedekking dient te bestaan uit enkele of dubbele gesloten stormpannen, Vlaamse pannen, tegelpannen. Dakgoten en regenafvoer zijn uitgevoerd in koper of zink.’ Et cetera. Een hele lijst voorschriften waaruit eerder behoefte aan eenheid dan aan verscheidenheid blijkt. Je zou denken dat daarvoor mínder regelgeving de oplossing is.
OUD-TURNHOUT België
Die behoefte aan samenhang in bouwstijl bestaat tegenwoordig ook in België, al pakt het daar anders uit. Deze nieuwbouwwijk kent behalve stedenbouwkundige ook architectuurvoorschriften. De ‘harmonie in verscheidenheid’ wordt daarin tot in details voorgeschreven. Bij bijzondere voorwaarden staat onder punt 5: ‘De gekoppelde tuinhuizen dienen in materialen en kleuren (gevelsteen en dakpannen) die in harmonie met elkaar zijn te worden opgetrokken.’ Het huis op de halfopen verkaveling wacht op buren, het tuinhuis niet meer. Dat moest verplicht met de andere buren op de perceelgrens worden gebouwd, onder één zadeldak. Die buren hadden zo hun eigen opvatting over harmonie.
IJZENDIJKE Nederland
Vanaf de jaren negentig rukt de thematische woonwijk op in Nederland. Een veel voorkomend thema is ‘wonen aan het water’, maar hier is ‘wonen in geschiedenis’ het verkoopargument. Het compacte wijkje met retrohuizen refereert aan het verleden van IJzendijke als vestingstad. De vestingwal is een reconstructie van de wal die ooit deel uitmaakte van de Staats-Spaanse Linies. Die lagen oorspronkelijk een stuk verderop. Met goedkeuring van de provinciale archeoloog mocht hij opgeschoven worden ten opzichte van de exacte historische ligging. Dit vanwege de ‘optimalisering van het beoogde ruimtelijk kwalitatieve beeld’.
DAMME België
De bouwgeschiedenis van woningen in België is vastgelegd in vergunningaanvragen en bouwdossiers. Die worden gearchiveerd en bewaard door het Administratief Centrum van een gemeente. In die dossiers staat prachtige taal met woorden als mini-decreet, regularisatieaanvraag, zone-vreemde bebouwing, achteruitbouwstrook of activeringsheffing. Bij regelgeving en vergunnen is handhaving voor gemeenten altijd een probleem geweest. Van het ingediende bouwplan wordt nogal eens afgeweken, daar zoekt men dan nadien meestal een creatieve oplossing voor. Zo kon deze zone-vreemde bebouwing ooit worden geregulariseerd door omzeiling van een mini-decreet.
POPPEL België
Het pand ligt vijftig meter over de grens in België. Die grens mag dan verdwenen zijn, maar met zo’n gevel kan er geen misverstand over bestaan dat je zojuist België bent binnengereden. Welkom in het land waar je mag bouwen wat je wilt, was de gedachte van de Nederlandse eigenaresse. Op een donderdagnacht werd over de hele breedte een feesttent neergezet, maandagochtend kwam dit tevoorschijn. Een bouwvergunning had ze niet, na wat aanpassingen mocht het restaurant open.Over België bestaat bij veel Nederlanders het idee dat je er alles mag bouwen. Dat is niet helemaal waar, wel een beetje.
REUSEL Nederland
Elk land heeft een type huis dat je vaak aantreft. Bij ons ziet die basisvorm er zo uit. Of het nu vrijstaand, in een rij of twee onder een kap is. Je treft het overal aan, van Noordoost Groningen tot Zeeuws Vlaanderen. Mijn ooms, katholieke tuinders in Roelofarendsveen, woonden erin. Je had type 7, 9, 11 en 13, al naar gelang het aantal kinderen. Ze werden gebouwd met subsidie van minister Bogaers, waren functioneel en pragmatisch. Voor frivoliteit was geen geld. Er kwam lang niet altijd een architect aan te pas.Het heeft iets ontwapenends, die Nederlandse fantasieloosheid. Een huis dat niets anders pretendeert te zijn dan een huis.
BERENDRECHT België
Voortuinen spelen zowel in Nederland als in België een prominente rol in het straatbeeld. We komen er allerlei opvattingen in tegen waaruit wij menen iets te kunnen afleiden over de aard van de bewoners. In België vertelt ook de bouwstijl van het huis ons in dat opzicht iets. Hoe eenvormiger de Nederlandse huizen, hoe groter de behoefte lijkt om zich via voortuin en vensterbank uit te drukken. Voor die plek achter de ramen is een hele industrie ontstaan van voorwerpen waaruit we kunnen kiezen. En die zijn zo te zien niet alleen in Nederland te koop.
