‘Law and Order’ in Frankrijk

‘Als je het vergelijkt met andere landen, zijn de gevangenissen in Frankrijk een walhalla,’ zegt fotograaf Jan Banning. De foto van twee zonnebadende gedetineerden op de binnenplaats van een gevangenis in Lille heeft inderdaad niet een heel groot afschrikkend effect. 

De man met de stoel voor zijn hoofd wilde niet met zijn gezicht op de foto. De andere man ziet er uit alsof hij al dagen niets anders doet dan in de zon liggen. Zijn bijnaam is ‘de witte wolf’ en hij zit vast voor afpersing en voor de banden die hij zou hebben met de Corsicaanse onafhankelijkheidsbeweging.

Hij zit op een zwaarbewaakte afdeling omdat hij tot twee keer toe geprobeerd heeft te ontsnappen. Zijn bewakers vertelden Banning grijnzend hoe het beide keren is mislukt – de eerste keer zou hij gesnapt zijn met explosieven die hij zijn cel had binnengesmokkeld, de tweede keer zou hij met een helikopter van de binnenplaats worden opgepikt, maar was de touwladder die zijn handlangers naar beneden gooiden te kort. 

De Corsicaan met zijn bruine bast haalt zijn schouders op en gaat weer in zijn hoek op het kunstgras liggen. 

Het project Law and Order van fotograaf Jan Banning bestaat uit vier fotoseries waarin hij het rechtssysteem in de VS, Oeganda, Colombia en nu dan Frankrijk in beeld brengt. Hij wil laten zien hoe verschillende culturen met hun gevangenen omspringen en hoe verschillende rechtssystemen in de praktijk uitpakken. 

De basis voor het Franse rechtssysteem werd gelegd tijdens de revolutie en in de jaren daarna geïnstitutionaliseerd door Napoleon. Het eerste beginsel is nog altijd een mensenrechtenverklaring uit 1789, die inhoudt dat de staat alleen gedrag mag verbieden dat schadelijk is voor anderen. Dat betekent dat incest tussen meerderjarigen bijvoorbeeld niet strafbaar is. Bovendien laat de ‘Code Napoleon’ de kerk en diens wetten buiten beschouwing. 

Twee jaar heeft het geduurd voordat Banning met zijn camera een Franse gevangenis in mocht, en dan nog alleen onder begeleiding van een afgevaardigde van het ministerie. 

Franse gevangenissen zitten overvol, het aantal gevangenen neemt al jaren toe. Inmiddels zitten 103 op 100.000 Fransen vast. Dat stelt nog niets voor als je het vergelijkt met de cijfers in de Verenigde Staten, waar per 100.000 inwoners 750 mensen in het gevang zitten. 

Op een van de foto’s is te zien hoe in één cel drie gevangenen wonen. Naast het stapelbed ligt een derde matras op de grond. Verder ziet het er heel ordelijk en bijna huiselijk uit. Frisdrank en yoghurtjes zijn tussen de tralies in het open raam gezet om koel te houden. Banning vertelt dat de gevangenen er alles aan doen om een plek te hebben waar ze zelf koffie kunnen zetten of soep kunnen opwarmen. Met lege blikjes en spiritus worden hele fornuizen gebouwd. Als het eten in de kantine een dag echt niet bevalt, kunnen ze zelf pasta koken. 

Op een andere foto staat een man met een overweldigende hoeveelheid tatoeages. Hij heeft de cel voor zich alleen. En hij leeft vooral van oploskoffie, macaroni, tabak, eieren en baguette. 

Behalve gevangenen fotografeerde Banning ook de rechtbank en de gendarmerie. De presidente van de rechtbank in Douai doet haar werk onder het toeziend oog van Louis XV die door de spiegels in haar kantoor van alle kanten op haar af komt. De gendarme in de blauwe trui is aan zijn muur en zijn vitrinekast te zien een groot fan van Charles de Gaulle.

De laatste foto in deze reeks laat de isoleercel in de gevangenis van Bois d’Arcy zien. Menig gevangene die daar terecht is gekomen heeft zich afgereageerd op de groene muur. Er staat vaak ‘pute’, maar ook: ‘Je taim maman et papa’.