Isidore Von Kinsbergen
Seated Buddha Amitabha statue, west side of Borodubur, c.1863-1866. Albumen print.
Pauline Lunsingh Scheurleer
During the nineteenth century, there was a growing awareness among Europeans in the Dutch Indies of the importance of Javanese antiquities, which consist mainly of temples made of volcanic stone housing stone images of hindu and buddhist divinities, sacred bathing places and caves cut out of the rock. These shrines are adorned with decorative motifs and often with narrative reliefs. Other items of interest are small figurines of deities cast in bronze or precious metal; ritual implements made of metal, such as water vessels, bells, lamps, incense burners, mirrors and golden jewelry; records engraved on copper plates or on stones; decorative parts of domestic buildings; terta-cotta objects for domestic use; and manuscripts on palm leaves. These telics date roughly from the fifth to the sixteenth centuries.The Batavian Society of Arts and Sciences (Bataviaasch Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen), which was founded in 1778, played a pivotal role in stimulating research of these antiquities. Often with financial support from the government of the Dutch East Indies, the Society dispatched representatives to make records of these remains and included descriptions and drawings in survey reports. With the development of photography in the middle of the nineteenth century, it was only natural that the Society should look to this new medium to further its interests.
In Isidore Van Kinsbergen they found the photographer they were seeking.
Van Kinsbergen had arrived in Batavia in 1851 to take up a position as an ornamental painter and actor at the theater. He earned a living during the day by painting the scenery of the stage on which he appeared in the evenings.1 As a photographer, he was self-raught. A few years after arriving in Java, he had come across a book on photography by chance and decided ro master this new craft.
Early in 1862, he was asked to be the official photographer for a diplomatic mission to Thailand that was headed by the Secretary-General of the Dutch East Indies, Alexander Loudon. Later that year, he accompanied the Governor-General, Sloet van de Beele, on a trip through Java and Bali. The photographs he took on these journeys, which were made with the collodion wet-plate process, were shown to the Directors of the Batavian Society as evidence of Van Kinsbergen's abilities. They met with great approval, and at the end of 1862 he was commissioned by the government, through the Batavian Society, to photograph Javanese antiquities under the direction of an antiquarian, the Revetend J.F.G. Brumund.2 Brumund, who had started his archaeological trip in May 1862, died suddenly in March 1863, but it was decided that the photographer should proceed on his own.
Van Kinsbergen sent his photographs back to Batavia in batches as they were made. He would go to a site and stay for some weeks or months to photograph. He soon found himself confronted by a number of unforeseen problems, the greatest of which was that hardly any of the antiquities were in a fit state to be photographed. His report on the condition in which he found the temples on the Dieng Plateau and the measures he took to improve them is recorded in the minutes of the Batavian Society.3
Much of the plateau was now a swamp, although the ancient Javanese had apparently constructed a good drainage system. After some trial and error, Van Kinsbergen was able to dig an outlet for the water with the help of coolies. In addition, not only were the temples overgrown with masses of vegetation, but the ground level had risen by up to one-fourth of the height of the temples. Sculptures were often covered with dirt or tar, which first had to be removed. Also, many of the antiquities were hard to reach—on mountains or in dense forests—and the weather did not always provide the kind of light that was required. It took him a total of seventy-two days to take sixty-two photographs on the Dieng Plateau.
Only two-thirds of the job had been completed when his contract expired in May 1866, but it was extended for another year.4When that year was up, many "final notices" were still needed before Van Kinsbergen could be persuaded to complete his commission. When he finally delivered the last photographs, the entire committee was extremely satisfied with the result. It was decided that prints of each negative would be made and assembled into portfolios called Antiquities of Java. These were sent to King William III of the Netherlands, to the custodian of Javanese antiquities of the Museum of Antiquities (Museum van Oudheden) in Leiden and to learned societies in London, Paris and Calcutta. Arrangements were also made so that copies of the photographs could also be ordered by anyone interested.5
In spite of the almost endless delays in completing this job, the Society soon gave Van Kinsbergen another commission, this time to take photographs of sculptures and reliefs of Borobudur, which had not been included in the previous project.6
Van Kinsbergen set off in April 1873 and finished the job on June 1,1874.7
At Borobudur he found obstacles such as loose stones and a thick layer of earth on the floors of the galleries, settling floors and defective drainage. After some preliminary excavation, he was rewarded with the discovery of about two hundred reliefs. A problem here he had not encountered before was the narrowness of the galleries, a peculiarity of the structure that others had also confronted. He assembled a stand that could be pushed in front of each relief in such a way that the lens was at the correct distance from the object, but even so the preparation of one negative sometimes took ten days.8
Van Kinsbergen's photographs generally met with approval. The Directors of the Batavian Society had continuing faith in him despite his endless delays, and they always applauded his work. The pictures were made known to a wider public beginning in 1876 by P.J. Veth, professor of ethnology at the Leiden University, in a series of articles in the popular journal Eigen Haard, each of which reproduced one of Van Kinsbergen's photographs as the centerpiece.
Today, specialists in the field not only frequently use his photographs for reference, but often do so with admiration. The photographer's greatest admirer, though, was the archaeologist G. P. Rouffaer, who never missed a chance to praise his work. In a 1901 review of a book of the arts of the Dutch East Indies by E. A. von Saher, who had included images of plaster casts, Rouffaer made a special point of lauding Van Kinsbergen's photographs to the skies.9
There was one diehard critic of Van Kinsbergen's photographs, however, Dr. C. Leemans, director of the Museum of Antiquities in Leiden. In 1858, the Dutch government asked Leemans to prepare a book on Borobudur using the architectural plans, sections and drawings of the sculptures and reliefs made by F. C. Wilsen between 1849 and 1857 (these had been commissioned by the government after the failure of the daguerreotype experiment), a paper written by Wilsen, and a 1857 article by the Reverend Brumund. With great perseverance and after surmounting many difficulties, Leemans succeeded in completing his task.
In 1873, the book, consisting of four immense volumes of plates and two smaller volumes of text, was published by E.J. Brill in Leiden. In a letter to the Directors of the Batavian Society, Leemans commented on the portfolios of Van Kinsbergen's Antiquities of Java, which he had just received. He said that the work was not complete and that he would like to receive the missing photographs. In general, he found the photographs too full of contrast in the blacks and whites to provide a proper idea of the objects, and he felt that a measuring rod should have been added in each photograph. Finally, as a general objection to the medium of photography, he remarked that the objects were shown from just a single viewpoint in a false perspective, which made it necessary to add plans and sections for clarity. Then he came to his real point: Now that his own book had appeared, why was it necessary to commission Van Kinsbergen to document Borobudur photographically?10
In the meantime, a third party had involved himself in the discussion. The well-known Dutch critic, Conrad Busken Huet, who lived and worked in Java from 1868 to 1878, had little interest in things Javanese, but he now took Van Kinsbergen's side. In a short and sharp article in the March 1875 issue of rhe Economist, he reduced the dispute to a simple statement: Leeman's work is pedantry, Van Kinsbergen's is art.
The only just criticism of Van Kinsbergen's photographic series is that they do not provide a complete survey of Javanese antiquities. He included many so-called Polynesian images that are of no relevance to Javanese archaeology, but these are, however, charming pictures. He also completely omitted photographing several important temple sites. On the other hand, photographs of archaeological importance, such as a dated sculpture of Ganesha, show this deity so charming in his compactness that it has become one of Van Kinsbergen's most popular photographs. It is also a good example of his technical control; he often blackened the background of sculptures without disturbing their form in order to make them stand out.
Isidore Van Kinsbergen continued to live and work in Batavia until his death in 1905. He became famous for his photographs of antiquities, but he also did popular subjects such as Javanese portraits and landscapes.11
In the circle of Europeans living in Batavia, however, he was more famous for other talents. No major festivity was conceivable without Van Kinsbergen's support. He decorated the rooms and was the driving force behind each party.
Likewise, he was the moving spirit at the theater. He organized and produced plays, and in 1875 he invited a French opera group to come to Java.12 These pleasures of Batavian social life likely contributed to his delays in completing his photographic commission, but he was still the best choice to do it. There was no one more suited for the job.
NOTES
- Batavian Nieuwsblad, 30 August 1901, 2.
- Minutes of the Batavian Society, The Hague, 1862, 5-6, 40-41, 57-58, 145-147.
- Ibid., 1864, 262-269.
- Ibid., 1866, 158, 184, 249.
- Ibid., 1872, 16-18.
- Ibid., 40.
- Ibid., 1874, 71.
- Ibid., 71-73.
- Rouffaer, G.P., Monumentale Kunst op Java "De Gids", vol. 2, 1901, 225-252.
- Minutes of the Batavian Society, 1873, 102-106.
- S. Wachlin, in Toekang Potret: 100 Years of Photography in the Dutch Indies iSyo-ioio, Amsterdam & Rotterdam, 1989, 183.
- Praamstta, Olf, "Een Indisch Toneelstuk", Maatstaf, April 1986, 130-156.
![]() |
Isidore Von Kinsbergen Punta Dewa temple (c. 750 AD), Dieng Plateau, Cental Java, 1864. Albumen print. |
![]() |
Isidore Von Kinsbergen General view of Borodubur with Dutch flag, c.1873. Albumen print. |
![]() |
Isidore Von Kinsbergen Ganesha with a crown, from Candi Bara (1239 AD), A Java Hindu Temple, near Blitar, East Java,
1863. Albumen print. |
![]() |
Isidore Von Kinsbergen Gupolo, guardian of Sewu temple (780 - 790 AD) near Prambanan, Central Java,
c.1863-1868. Albumen print. |
Isidore van Kinsbergen (1821-1905)Fotopionier en theatermaker in Nederlands-Indië
Gerda Theuns-de Boer & Saskia Asser. With contributions by Steven Wachlin
Isidore van Kingsbergen (1821-1905) is sometimes described as the “sleeping beauty” of nineteenth-century photography, because his remarkable body of work has never been presented in its entirety. Yet he was a flamboyant artist who appeals to the imagination. For the first time, this publication gives a broad overview of the exceptional qualities of this photo pioneer. Van Kinsbergen became famous for the almost four hundred photographs he took of Java’s antiquities at the behest of the Dutch colonial government and the Batavian Society. Detailed research has also brought to light a hitherto unknown part of his oeuvre, including the portraits he made at the courts of Yogyakarta, Surakarta, Bandung, Madura and Buleleng (Bali). In his studio, he used his experience as a theatre director to photograph people from various social backgrounds in an expressive manner. Due to his tireless efforts for new cultural projects, he has also been called as the “soul of colonial artistic life in Batavia”.
Along with the publication of this richly illustrated monograph, an exhibition of Van Kinsbergen's work was held at the Huis Marseille, in Amsterdam. For the first time, some 140 photographs, albums and other objects from various national and international collections were on display. Together they gave an overall impression of the exceptional qualities of this photo pioneer. The exhibition was held from December 11, 2005 till February 26, 2006 (www.huismarseille.nl).
De Nederlands-Belgische kunstenaar Isidore van Kinsbergen was een unieke persoonlijkheid die ooit getypeerd is als de sleeping beauty van de 19de-eeuwse fotografie in Nederlands-Indië. Zijn kwaliteiten als fotograaf waren bij zijn leven al onbetwist en worden nog altijd internationaal erkend. Bovendien was hij een flamboyante, tot de verbeelding sprekende kunstenaar die zijn ervaringen als theatermaker volop in zijn fotografie benutte. Als een van de eerste fotografeerde hij op systematische wijze de belangrijkste oudheden op Java, zoals de Borobudur. Daarnaast heeft hij een unieke serie portretten op zijn naam staan van de vorsten van Bali, Bandung, Surakarta en Yogyakarta en hun entourage. Van Kinsbergen was een veelzijdige en creatieve fotograaf wat ook te zien is in zijn landschapsopnamen en zorgvuldig in zijn studio gearrangeerde stillevens en “volkstypen”. Daarnaast was hij zijn hele leven actief in het cultureel-maatschappelijke leven in Batavia wat hem de bijnaam “de ziel van het Europese koloniale en artistieke leven in Batavia” opleverde. Dankzij recent en uitvoerig onderzoek verschijnt nu voor het eerst een rijk geïllustreerde tweetalige publicatie (ned/eng) over het werk en het leven van Isidore van Kinsbergen waarin al deze aspecten aan de orde komen.
Dit boek verscheen mede naar aanleiding van de grote overzichtstentoonstelling van het werk van Van Kinsbergen, die van 11 december 2005 tot en met 26 februari 2006 te bezichtigen was in het Huis Marseille, stichting voor fotografie in Amsterdam (www.huismarseille.nl).
Speelse en vakkundige kijk op Nederlands-Indië'De toehoorster met haar Mona Lisa blik.' Zo omschrijft onderzoeker Gerda Theuns-de Boer een vrouw op een van de foto's van Isidore van Kinsbergen....
Merel Bem 18 januari 2006, 16:38
Kijkt ze strak de camera in of scheren haar ogen langszij? Glimlacht ze of is ze verdrietig? Het zijn vragen die ook op de Mona Lisa van toepassing zijn, en die het schilderij zo beroemd hebben gemaakt. De foto van Van Kinsbergen, gemaakt omstreeks 1870, is helemaal niet beroemd. Sterker nog - tot zijn overzichtstentoonstelling, nu in het Amsterdamse Huis Marseille, had behalve een select groepje mensen nog niemand van de 19de-eeuwse fotograaf gehoord. Geen makkelijk uitgangspunt voor het maken van een expositie. Dat erkennen ook de samenstellers: voor hen is de tentoonstelling 'het einde van een lang traject', terwijl zij voor de bezoekers van Huis Marseille 'juist een eerste smaakmaker' is. Al vanaf het ontstaan van het museum, aan het eind van de jaren negentig, bestond het plan om een presentatie en een boek te maken over het Nederlands/Belgische multitalent (geboren in 1821 in Brugge, een Amsterdamse vader) die in 1851 per schip aankwam in Batavia op Java. Uitgebreid onderzoek is aan de tentoonstelling voorafgegaan, onder andere door indoloog Theuns-de Boer en Saskia Asser, conservator van Huis Marseille. De erfenis van Van Kinsbergen bleek nogal verspreid bewaard, en voor een deel buiten Nederland. Talloze instellingen verbonden hun naam aan het project, waaronder het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land-en Volkenkunde (KITLV) en het Instituut Kern in Leiden, het KIT Tropenmuseum in Amsterdam en het Erasmus Talencentrum in Jakarta. En al die voorbereidingen leidden uiteindelijk tot een mooie tentoonstelling en een kloek boek met heldere teksten. Geen makkelijk toegankelijke tentoonstelling, omdat van tevoren veel informatie op de kijker moet worden overgedragen. Over de geschiedenis van Nederlands-Indië, de persoonlijke geschiedenis van Isidore van Kinsbergen, en de geschiedenis van de 19de-eeuwse fotografie - en dan nog die in de tropen (over collodiumplaten nathouden bij een temperatuur van boven de dertig graden bijvoorbeeld). De tentoonstellingszalen zijn voorzien van tekstbanieren, maar meer dan de grote lijnen kunnen die natuurlijk niet schetsen. Aan de andere kant zijn de foto's van Van Kinsbergen, waar het uiteindelijk om gaat, ook voor degene die niet onmiddellijk al die kennis paraat heeft fascinerend om te zien. Grof gezegd valt zijn oeuvre in drie delen uiteen. In zijn eigen tijd is hij beroemd geworden met zijn archeologische foto's van Javaanse oudheden, zoals het Diengplateau en de Borobudur, die hij maakte in opdracht van het Nederlandse gouvernement en het Bataviaasch Genootschap. Contrastrijke, meestal dramatisch belichte studies zijn het, van stenen Buddha's en talloze tempels, die Van Kinsbergen als enthousiaste amateur-archeoloog vaak zelf eerst schoonboende voor hij ze fotografeerde. Maar de meeste indruk maken de foto's die hij nam aan diverse vorstenhoven op Java en Bali, met trotse mensen in de meest prachtige gewaden, en de tableaux vivants die hij samenstelde in zijn studio. Tot die laatste groep behoort de gambang-speelster met de intrigerende toehoorster. Bij het zien van die foto's wordt in één keer duidelijk waarom méér mensen dan alleen wetenschappers kennis moeten maken met Isidore van Kinsbergen. De fotograaf, die een grote liefde had voor het theater en zelfs enkele jaren directeur was van het Théatre Français de Batavia, moet een bijna academisch plezier hebben gehad bij het positioneren van zijn modellen. Drie inheemse nachtwakers nemen drie totaal verschillende houdingen aan (één van hen slaapt zelfs), evenals de drie mensen rond de oude slotenmaker, die zijn ambacht uitoefent tegen de achtergrond van een Griekse zuil (ongetwijfeld een theaterrekwisiet) en een waarschijnlijk door Van Kinsbergen zelf geschilderd landschap. Speels doen die foto's aan, en tegelijkertijd getuigen ze van serieus vakmanschap. Het is een charmante combinatie. Een eerste kennismaking die niet goed verloopt zou volgens wetenschappers een stuk of drie keer moeten worden overgedaan om die ene negatieve ervaring te veranderen in een positieve. In het geval van Isidore van Kinsbergen smaakt die eerste ontmoeting juist meteen naar meer.
Van Kinsbergen maakte fraaie, nog nooit vertoonde foto's van 19de eeuws Indië.door Cécile van der Harten − 10/01/06, 00:00
Niet eerder was het oeuvre van Isidore van Kinsbergen te zien. Nu, ruim 100 jaar nadat de foto's werden gemaakt, is er een indrukwekkende tentoonstelling die een beeld geeft van het leven in Nederlands Indië in de 19de eeuw.
Van Kinsbergen (1821-1905) was bij leven een man met een indrukwekkende reputatie in Nederlands-Indië, die zich bewoog in de hoogste kringen van de kolonie. Hij werd geroemd om zijn inventiviteit en was alom bemind als 'onzen genialen stadgenoot'. Aanvankelijk ging hij in 1851 in Batavia aan wal als de nieuwe peintre-décorateur van het Théâtre Français de Batavia. Van Kinsbergen was ingehuurd om voor twee theaterseizoenen de decors te ontwerpen en te schilderen én hij was verantwoordelijk voor de toneelaankleding van de voorstellingen. In nog geen drie jaar tijd wist hij zich op te werken tot directeur van het Théâtre.
Van Kinsbergen was niet alleen decorschilder. In Nederland, Frankrijk en België had hij al naam gemaakt als klassiek geschoold zanger, portrettist en lithograaf. Tijdens een bezoek aan Frankrijk, in 1855, ontdekte hij het nog jonge medium fotografie. Bij terugkeer in Batavia associeerde hij zich met de Franse fotograaf Lecouteux en werd zo de eerste fotograaf van Nederlandse afkomst in Batavia.
In de jaren die volgden zou Van Kinsbergen faam verwerven als portrettist en fotograaf van de in die tijd zo populaire volkstypen. Zijn maatschappelijke positie verschafte hem een uitstekend netwerk dat resulteerde in een goed gevulde portefeuille met fotografie-opdrachten, waarbij beroemde Britse concurrenten als Woodbury & Page werden uitgeschakeld. De Nederlands-Indische regering nodigde Van Kinsbergen in 1862 uit als officiële fotograaf van het Nederlands gezantschap naar Siam en een tweetal gouvernementsreizen, waar hij fotografeerde aan de hoven en vorsten en hovelingen voor zijn camera plaatsnamen. Tijdens deze reizen werden bezienswaardigheden en de oudheidkundige resten die de kolonie rijk was niet overgeslagen. De foto's die hij maakte leidden tot een aantal opdrachten van het Bataviaasch Genootschap, waarvan de portfolio's met foto's 'Oudheden van Java' en 'Boro-boedoer' het bekendst werden.
Deze albums waren lange tijd zo ongeveer het enige dat bekend was van de fotograaf Van Kinsbergen. Zijn nalatenschap bevond zich in een sluimertoestand in moeilijk toegankelijke antropologische collecties in binnen- en buitenland. Veel van zijn werk was anoniem of foutief toegeschreven in archieven opgeborgen. Opmerkelijk voor een man met zo'n wijdverbreide faam. Met de tentoonstelling in Huis Marseille wordt nu, na jaren van studie, het indrukwekkende oeuvre van Van Kinsbergen ontsloten.
Wat het fotografisch werk van de theaterman Van Kinsbergen zo bijzonder maakt is dat zijn passie voor toneel in alles zichtbaar is. De mensen die hij voor zich laat poseren werden zorgvuldig gegroepeerd in tableaux vivants met veel aandacht voor pose en attributen. Zijn foto's vallen op door de symmetrische composities en grote aandacht voor esthetiek en de bijzondere behandeling van de lichtval. Van Kinsbergen maakte op een bijna theatrale manier gebruik van het licht zodat elk detail, zeker bij de oudheden die hij fotografeerde, zichtbaar werd.
In die tijd was van kunstlicht geen sprake. Een fotostudio bevond zich deels in de buitenlucht om zoveel mogelijk gebruik te maken van het daglicht. In de tropische omstandigheden was het bovendien eigenlijk alleen mogelijk om tussen 07.00 en 10.00 uur te fotograferen, omdat alleen dan het licht optimaal was.
De eerste pioniersfase in de fotografie was toen al voorbij. De daguerrotypie, een foto op een koperen drager waarbij negatief en positief één zijn, was al verdrongen door procédés waar een negatief op glasplaat de basis is voor een afdruk op papier. Van Kinsbergen werkte met het populaire natte-collodiumprocédé. Dit was een negatiefprocédé waarbij een glasplaat behandeld werd met een lichtgevoelige, uiterst vluchtige laag collodium.
Expedities zoals Van Kinsbergen die maakte op Java en naar de Borobudur waren hele ondernemingen. De fotoapparatuur was zwaar. De camera werd gevuld met loodzware glasplaten die een beeld leverden dat in het zonlicht op papier belicht werd. De afdruk die zo ontstond was even groot als het glasnegatief, omdat ook de vergroter in die tijd nog niet bestond.
Van Kinsbergen beklaagde zich bij menige gelegenheid over de moeilijkheden tijdens het transport, de vele koelies die ingehuurd moesten worden, het gebrek aan rijtuigen en de tropische omstandigheden waaronder gereisd werd.
Wat de expedities verder bemoeilijkte was dat een deel van de oudheden volledig overwoekerd was en door de moerassige omgeving zich deels onder de grond bevond.
Van Kinsbergen ontpopte zich als een verwoed amateur-archeoloog, die de tempelcomplexen die hij wilde fotograferen met hulp van koelies uit de veenachtige, zompige grasvlaktes bevrijdde. Zijn archeologische activiteiten leverden een schat aan nieuwe kunstwerken en ontdekkingen op.
Zijn fotografische verslag biedt een geweldig inzicht in de rijke historie van Indië en het leven in deze kolonie in de 19de eeuw. Bovendien geven ze een fraai overzicht van de toestand waarin de historische monumenten zich in de 19de eeuw bevonden. Voor de liefhebbers van 19de eeuwse fotografie valt er nog meer te genieten. De foto's zijn van een ongekende kwaliteit, omdat de ruim honderd jaar lange halfslaap er voor heeft gezorgd dat het daglicht de kleurtonen nauwelijks heeft aangetast.
(Isidore) van Kinsbergen(Brugge 1821 - Batavia 1905)
Kunstschilder, decorschilder, lithograaf en theatermaker Isidore van Kinsbergen (Brugge 1821 - Batavia 1905) arriveerde op 26 augustus 1851 in Batavia (Jakarta). Hij groeide uit tot een bekend figuur in de Bataviase kunstkringen, een flamboyant theaterman (operazanger, directeur van het Théâtre Français de Batavia) en fotopionier, de eerste afkomstig uit de Lage Landen. Hoewel deze uitzonderlijke man geenszins model staat voor de fotograaf uit de negentiende eeuw, geeft zijn carrière wel een aardig inzicht in de beroepspraktijk van een fotograaf in die tijd. Midden negentiende eeuw stond het ‘schrijven met licht’, in Nederlands-Indië nog in de kinderschoenen. Proefondervindelijk moest er veel worden uitgevonden. Zo bleek fotograferen onder tropische omstandigheden heel wat ingewikkelder dan in het koelere West-Europa. De weinige potentiële opdrachtgevers (overheid, particulieren, militairen) waren onzeker of het nut en voordeel van fotografie in vergelijking met teken- en schilderkunst wel zo groot was. Het Ministerie van Koloniën verstrekte de eerste opdrachten: het fotograferen van archeologische monumenten op Java. Voor zover bekend was de officier van gezondheid Jurriaan Munnich (1817-1865) de eerste die in 1840 opdracht kreeg om de Borobudur te fotograferen. Het resultaat liet veel te wensen over. Zijn opvolger, de in Den Haag wonende Duitse fotograaf Adolph Schaefer (overleden in 1873) had in 1845 meer succes. Hij maakte in dat jaar 58 daguerreotypieën van de Borobudur. Kort na zijn aankomst in Batavia in 1844 had Schaefer in die plaats de eerste studio in Nederlands-Indië geopend waar portretfoto’s werden gemaakt. In 1855 begon Isidore van Kinsbergen met fotograferen. In 1863 kreeg hij van het Bataviaasch Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen de opdracht om een omvangrijke en kostbare fotografische documentatie van Javaanse oudheden uit te voeren, waaronder de Borobudur. Het werd aan zijn eigen expertise overgelaten hoe hij een en ander in beeld moest brengen. Die vrijheid leverde een monumentale benadering op, waarin Van Kinsbergen zijn pas verworven fotografische kennis etaleerde. Hij produceerde een aantal catalogi met afdrukken van de foto’s, die vanaf 1873 ingestuurd werden naar diverse wereldtentoonstellingen. Zo werden de Javaanse oudheden onder de aandacht gebracht van een internationaal publiek en kon Nederland zich tegelijkertijd profileren als koloniale machthebber met een wetenschappelijke visie op de archeologie. Naast het fotograferen van de Javaanse oudheden heeft Van Kinsbergen portretten, landschappen, stadsgezichten, volkstypen, kunstreproducties, fruitstillevens en naakten op zijn naam staan. Dat is niet wat hem uniek maakte. Het toeleggen op verschillende genres was zelfs kenmerkend voor de veelzijdige beroepspraktijk van de 19de eeuwse fotograaf, die vaak alle segmenten van de markt wilde en moest benutten om financieel rond te kunnen komen. Wat hem onderscheidde van zijn collega’s was dat hij in alle genres uitblonk. Hij was als theaterman de fotograaf van het grote gebaar en liet zijn verbeelding spreken. Opgeleid als schilder en lithograaf toonde Van Kinsbergen zich schatplichtig aan die achtergrond, hij bezat de voor fotografen belangrijke eigenschap goed te kunnen kijken. Zijn talent als theaterregisseur is af te lezen aan de portretten die hij in de jaren zestig maakte in zijn fotostudio in Batavia en aan de vorstenhoven van onder meer Yogyakarta en Surakarta, in Bandung en op Madura, en in Buleleng op Bali. Het is niet louter de symbolische functie en status van deze hooggeplaatste personen die benadrukt worden, Van Kinsbergen hield minder afstand dan gebruikelijk. Overduidelijk is dit te zien in beide portretten van de drie dochters van de Sultan van Yogyakarta (60002137, 60022798), die hij maakte in de periode 1862-1865. Gelet op de houding waarin de fotograaf ze heeft laten poseren, lijkt hij hier zijn kennis van de westerse klassieken te hebben benut. Een gravure naar de foto van Van Kinsbergen (60022798) verscheen in 1875 bij de reeks 'Schetsen van Java' door de Leidse hoogleraar P.J. Veth (1814-1895) in het populaire tijdschrift Eigen Haard. Veth was lyrisch over deze ‘Javaanse Gratiën’, naar de drie zusters uit de klassieke mythologie. Wellicht heeft Van Kinsbergen zich bij het maken van deze foto eveneens laten inspireren door de reliëfs op de Candi Lara Jonggrang oftewel het Prambanan tempelcomplex bij Yogyakarta (zie 60059877). Die zal hij gekend hebben: we weten dat hij als fotograaf mee was tijdens de eerste gouvernementsreis van gouverneur-generaal Sloet van de Beele (1806-1890) in 1862, waarbij ook de verschillende tempelcomplexen rond Prambanan werden aangedaan. De foto's die hij daar en bij de Borobudur maakte leidden korte tijd later tot de bovengenoemde opdracht van het Bataviaasch Genootschap. Van Kinsbergen maakte ook foto's buiten Nederlands-Indië. Toegevoegd aan een Nederlands gezantschap naar Siam (Thailand) in 1862 fotografeerde hij te Bangkok tempelcomplexen, het koninklijk paleis en maakte hij er een aantal portretten. Fotografen gingen verbindingen met elkaar aan, maakten tijdens hun rondreizen gebruik van elkaars faciliteiten en gingen bij elkaar in de leer. Zo werkte Van Kinsbergen aan het begin van zijn carrière korte tijd samen met Antoine François Lecouteux in Batavia, voor wie hij onder meer retoucheerwerkzaamheden uitvoerde. Vanaf maart 1878 was het de jonge Herman Salzwedel die een jaar samenwerkte met de ervaren Van Kinsbergen in het fotografisch atelier Kinsbergen & Salzwedel in Batavia. Ook R. Schütz is een tijd actief geweest onder de naam van het atelier van Van Kinsbergen voordat hij in maart 1884 de firma van M. Tagesell in Semarang overnam. Voor Van Kinsbergen werd het steeds lastiger om inkomsten uit zijn fotografische activiteiten te genereren. In maart 1899, hij was toen al lang niet meer fotografisch actief, verzocht het Bataviaasch Genootschap hem om de glasnegatieven van de series 'Oudheden van Java' en 'Boro-boedoer' definitief af te staan. Gerda Theuns-de Boer en Saskia Asser noemen dit in hun boek 'Isidore van Kinsbergen (1821-1905). Fotopionier en theatermaker in Nederlands-Indië' (Zaltbommel / Leiden: Uitgeverij Aprilis / KITLV Press, 2005) treffend het symbolisch einde van een lange fotografische carrière. Deze catalogus begeleidde een gelijknamige overzichtstentoonstelling die van 10 december 2005 tot 26 februari 2006 werd gehouden in Huis Marseille (Amsterdam). Een dag voor zijn tachtigste verjaardag werd Van Kinsbergen in 1901 geridderd in de Orde van Oranje-Nassua. Een paar jaar later, op 10 september 1905, overleed Isidore van Kinsbergen in Batavia. Rob Jongmans Literatuur: Theuns-de Boer, Gerda en Saskia Asser. Isidore van Kinsbergen (1821-1905). Fotopionier en theatermaker in Nederlands-Indië. Zaltbommel: Uitgeverij Aprilis, 2005
![]()
Album met foto's van Java, Bali en Siam
Petz & Co., I. (Isidore) van Kinsbergen
Album met foto's van Java, Bali en Siam. De foto's van de overstroming in Batavia zijn gemaakt door fotostudio Petz & Co., van de overige foto's is van een aantal bekend dat ze gemaakt zijn door Isidore van Kinsbergen. Wellicht kan een deel van de resterende foto's ook aan hem worden toegeschreven.
Album met foto's van de Borobudur, de Candi Arjuna en de Candi Panataran
I. (Isidore) van Kinsbergen
Album met foto's van Indo-Javaanse tempelcomplexen, beelden, en de deur van een moskee
Nieuwenhuis kwam in 1884 als lid van de Koninklijke Militaire Kapel naar Jakarta. Hier leerde hij fotograferen bij het atelier van Koene & Co. In 1892 had hij zijn eigen studio in Padang op Sumatra, waar hij visitekaartportretten maakte van Europeanen en welgestelde Sumatranen.
